SŁOWO WSTĘPNE

Celem tej pracy jest udzielenie odpowiedzi - jak najbardziej udokumentowanej - wszystkim neokatechumenom i ich sympatykom, którzy mojemu oskarżeniu ich o herezję wciąż przeciwstawiają fakt, że jak oni powiadają, Papież wie wszystko, Papież jest z nimi, Papież potwierdził ich charyzmat, Papież ich błogosławił i po wielokroć zachęcał do działania na polu liturgii, duszpasterstwa, pracy misyjnej...

Byłem zdania, że Papież o "Drodze Neokatechumenalnej" jest poinformowany tylko częściowo, gdyż nie zna ich założeń dogmatycznych. Lecz przyjmując hipotezę, że Papież jest na bieżąco zorientowany we wszystkim, nie ośmieliłbym się nigdy roztrząsać powodów jego milczenia i poparcia udzielanego Ruchowi; historia będzie mogła już jutro odsłonić wszystko, a na razie pozostaje mi tylko zdać się na sąd Boży.

Pomimo to poczuwam się do obowiązku otwartego oskarżania o błędy przeciw wierze katolickiej zawarte w głośnym tekście katechez Kiko, które już poddałem krytyce: Orientacyjne wskazania dla ekip katechistów na stopniu nawrócenia.

Egzemplarz maszynopisu przeze mnie przestudiowany nosi datę roku 1982. Że jest to tekst autentyczny, potwierdza, między innymi, okoliczność, iż został wydany staraniem Centrum Neokatechumenalnego "Słudzy Jahwe" przy San Salvatore, plac San Salvatore in Campo, Rzym. Lecz jak słusznie zauważono, Kiko po szeregu lat nowych doświadczeń i przemyśleń, mógł go przeglądnąć i może także poprawić w punktach zakwestionowanych.

Nie chcąc ryzykować, że się mnie weźmie za "walczącego z wiatrakami", postarałem się o inne skrypty Autora, świeższe, raczej o jego zapisane wystąpienia, których wykaz przedstawiam, tych przynajmniej, które choć pochodzą sprzed roku 1982, nie różnią się jednak od cytowanych Orientamenti, których idee szerzej rozwijają i potwierdzają:

1. “Orientamenti” dla ekip katechistów nt. “shemá ” stron 110.

2. Jako wstęp do całego cyklu katechez o Zwiastowaniu podajemy przekład /oparty na nagranych taśmach/ wszystkiego, co powiedział Kiko na spotkaniu w Centrum Neokatechumenalnym w Madrycie 22 października 1981 r., celem poinstruowania katechistów skierowanych do głoszenia katechez w nowych parafiach, stron XVI.

3. "Orientamenti" dla ekip katechistów o odnowieniu spotkań dla pierwszego skrutynium przed chrztem", stron 14.

4. "Zapowiedź Wielkiego Postu" - 1 marca 1987 - krypta Męczenników Kanadyjskich, stron 14.

5. "Zapowiedź Adwentu" - krypta kanadyjska, 25 listopada 1967, stron 31.

6. Notatki z katechez Kiko na spotkaniu w Arcinazzo 22-25 września 1988, stron 18.

7. "Zapowiedź Wielkiejnocy", krypta Męczenników Kanadyjskich, 25 marca 1988, stron 21.

Przy uważnej lekturze tych materiałów nie znalazłem niczego ważniejszego, co wskazywałoby na krytyczne przemyślenie lub odwołanie tych poglądów najbardziej znanych i dopracowanych, które zamieściłem w dziełku "Herezje Ruchu Neokatechumenalnego".

To umożliwiło mi jak najbardziej obiektywne skonfrontowanie katechez Kiko z nauczaniem Papieża.

AUTOR

Rzym, 28 stycznia 1992, święto św. Tomasza z Akwinu

Gdy mówi o naturze, posłannictwie i przeznaczeniu Kościoła, Kiko nie bawi się w subtelności; nie pozostaje po prostu nic innego, niż uznać go za heretyka:

Lecz jakże by to wszystko mogło istnieć, gdyby Kościół przede wszystkim nie był "społecznością", obdarzoną własnymi energiami, własnym posłannictwem? Kiko posuwa się aż do stwierdzenia, że Kościół nie jest nawet "żadną religią".

Ponadto:

Byłoby więc nieważne, czy się należy, czy nie należy do Kościoła katolickiego, czyli do Kościoła hierarchicznego, widzialnego, który Kiko nazywa "jurydycznym", lecz który z całą pewnością jest jedynym założonym przez Chrystusa, a którego Pasterzem jest Jan Paweł II... Wynika z tego - oczywiście według charyzmatycznego przywódcy neokatechumenów - że "inne owce", które obecnie nie są z owczarni Chrystusa, nie należą w ogóle do Niego ani nie są zobowiązane wejść do niej, by utworzyć "jedną owczarnię"...

Z dwudziestu jeden Soborów powszechnych odbytych w Kościele wspomina on dwa zaledwie: Trydencki i Watykański II. I w tym jedynie celu, by je sobie przeciwstawić.

Sobór Trydencki, zwołany głównie celem odparcia błędów protestantyzmu, Kiko surowo gani i potępia:

Natomiast Jan Paweł II, w zgodnej jedności ze wszystkimi swymi poprzednikami, po wielokroć przytacza i potwierdza bezwarunkowo Sobór Trydencki, mający definitywny walor dogmatyczny.

Kiko, jak z jednej strony potępia Sobór Trydencki, tak z drugiej strony raz po raz wygłasza panegiryki na cześć Soboru Watykańskiego II, dzięki któremu

O teologach większych i mniejszych - włącznie ze św. Tomaszem z Akwinu - którzy zasłużyli się dla uzasadniania i obrony oficjalnego Magisterium Kościoła, ani wzmianki, owszem niechęć i pogarda dla nich wszystkich... Kiko z ironią odzywa się o ich "dysputach" na temat dogmatu eucharystycznego i w ogóle o ich traktatach.

Odpowiadając jednemu z obecnych na pytanie dotyczące egzegezy biblijnej, Kiko poucza:

Istotnie, zestawienie zdań paralelnych nie wystarcza, trzeba trzymać się tekstu i odwoływać się do autorytetu Magisterium Kościoła. Kiko daje więc lekcję prawowierności. Lecz często przeczy sam sobie, ponieważ jego interpretacje słowa Bożego bywają jawnie sprzeczne z interpretacją daną przez Magisterium. Tak, na przykład, całkiem osobista i błędna jest jego egzegeza w kwestii sprzedaży dóbr, wspólnoty dóbr. I nie liczą się wypowiedzi Pisma św. diametralnie sprzeczne z egzegezą kikowską, dotyczącą Odkupienia, ofiarniczego pośrednictwa Chrystusa, Ofiary za grzechy świata.

Niestety, główny katechista "Drogi" uważa za "opętanego przez demona" każdego, kto się nie zgadza z jego wykładem, narzucanym z góry i nie podlegającym dyskusji.

Kiko odrzuca

A więc Kościół nie hierarchiczny... Biskupi, kapłani i diakoni nie są przedstawieni jako istotne komponenty Kościoła, który naucza, uświęca, sprawuje władzę...

Chwilę przedtem powiedział, że parafia, proboszcz i jego pomocnicy nie tworzą Kościoła; i nic to nie znaczy, że jest wspólnota i kapłan na jej czele, że się odprawia Mszę św., że się naucza wiary i że się wierzy w prawdy objawione... Kościół, według niego, powstał z czegoś zupełnie innego, mianowicie z wiernych, którzy ożywieni przez Ducha Świętego, żyją w łasce Bożej według ducha i litery:

i dlatego nie tworzą społeczności widzialnej, złożonej również z grzeszników.

Jak widzimy, Kiko wznawia błędne tezy po wielokroć potępione przez Magisterium. Wystarczyłoby przypomnieć błędne poglądy Montanusa, za którymi w średniowieczu poszli begardowie, fraticelli, a potem John Wyclif, Jan Hus, Marcin Luter, Quesnel i janseniści (synod w Pistoi).

Zatem:

Niestety, jednogłośne i wiarygodne świadectwa potwierdzają, że we wspólnotach neokatechumenalnych nie "kapłan" /czyli prezbiter/, lecz "katechista" /czyli człowiek świecki/ wszystko organizuje, o wszystko się stara i wszystkim rozkazuje. Otóż właśnie do kapłanów Papież, 9 grudnia 1985 r., uznał za konieczne wypowiedzieć się następująco:

To nie wszystko. Właśnie zwracając się do neokatechumenów, 10.02.1983, Papież zwrócił im uwagę:

Lecz w rzeczywistości dzieje się wręcz przeciwnie. Neokatechumeni mają swoje "katechezy" układane i organizowane na własną modłę, bez liczenia się ze wskazaniami i tematami Biskupów. Kapłan we wspólnotach jest tylko przewodniczącym, w zakresie rytualnym i sakramentalnym, a jego przewodniczenie nie oznacza żadnego autorytetu nauczycielskiego. Wspólnotą kieruje odpowiedzialny świecki.

A zatem:

Wynika z tego, że proboszcz ma się ograniczyć do przewodniczenia:

Kto został wybrany na "katechistę", tym samym ma być uważany za pełnego Ducha Świętego i od tej chwili jego instrukcje i wypowiedzi nie podlegają dyskusji, są nieomylne... Ma on:

W rezultacie:

W tym rzecz, że ani Biskup, ani proboszcz nie wybierają katechisty. Im powierzono jedynie udzielanie "mandatu" w trakcie uroczystej ceremonii, która się odbywa według rytuału ustalonego przez Ruch, a polegającego na "włożeniu przez nich rąk". Jest to naśladownictwo obrzędu święceń kapłańskich... Otóż Jan Paweł II, chociaż uznaje władzę duszpasterzy do powierzania określonych zadań ludziom świeckim, podkreśla, że:

Niestety, "katechista" we wspólnocie neokatechumenalnej przywłaszcza sobie władzę, która absolutnie przekracza wszelkie granice jego stanu... Zażalenia i protesty wiernych, którzy wpadli w tę sieć, są alarmujące i częste.

Grzesząc, człowiek

Na początku Wielkiego Postu ’ 82 Jan Paweł II wygłosił przemówienie o miłości Boga, który jest Bogiem "zazdrosnym", a który doznaje obrazy od człowieka, co grzesząc staje się winnym zatarcia w sobie Jego obrazu.

W encyklice Dominum et vivificantem Papież powraca do grzechu jako obrazy Boga, aż do przypuszczenia, że Bóg realnie cierpi.

Musimy sobie pewne sprawy wyjaśnić:

• To pewne, że grzech nie obraża wyłącznie Boga, lecz z drugiej strony jest rzeczą niezaprzeczalną, że jest on przede wszystkim obrazą Boga; prawdziwe pojęcie grzechu jest z samej swej istoty wertykalne, ponieważ grzech szkodzi temu, kto go popełnia, i jego bliźniemu, tylko z tej racji, że jest obrazą Boga. I wbrew temu, co myśli Kiko, jego pojęcie jest również "indywidualistyczne", ponieważ grzech dokonuje się w sytuacji bezpośredniej sprzeczności pomiędzy poszczególną osobą ludzką (świadomą i wolną) a Bogiem. To nie wspólnota grzeszy, lecz jednostki, które się na nią składają, z których każda najpierw ponosi odpowiedzialność za swe działanie...
• Nikt nie może sądzić, że grzech ujmuje lub zabiera cokolwiek Bogu, którego szczęśliwość pozostaje niezmienna pomimo wszelkich nędz ludzkich...
• Grzech mimo to naprawdę obraża Boga w tym znaczeniu, że człowiek odmawia Bogu miłości, na którą Bóg zasługuje, nie chcąc uznać Jego absolutnego prymatu, prawdy o Jego nieskończonej doskonałości, własnej całkowitej zależności od Niego, jako od najwyższego Dobra, wiekuistego Prawa, suwerennej Opatrzności. Otóż ten brak uznania jest najgorszą z niesprawiedliwości, ponieważ człowiek nie przyznaje Bogu tego, co obiektywnie co Jemu przysługuje, i właśnie dlatego obraża Go, chociaż szkodzi tylko sobie samemu, odmawiając przylgnięcia do jedynego swego Dobra.

Mówiąc krótko: Kiko widzi tylko płaszczyznę miłości Boga do człowieka, nie bierze zaś pod uwagę, że człowiek może się nią cieszyć jedynie pod warunkiem, że będzie miłował Boga na pierwszym miejscu i ponad siebie samego, ponieważ jego prawdziwe dobro zależy jedynie od tej miłości.

Jak zobaczymy dalej, Kiko "naucza", że człowiek, ponieważ nie obraża Boga, nie jest też obowiązany do żadnej pokuty i żadnego zadośćuczynienia, będącego duszą "ofiary", którą Kiko - logicznie - odrzuca.

Właśnie dlatego

Jakiż to niesłychany, irytujący sposób rozumowania!... Zatem doskonalenie się osobiste, którego żąda Bóg, nie jest już naszym obowiązkiem? I dlaczego miałby być "faryzeuszem" ten, kto stara się dążyć do doskonałości i zachęca do tego innych? Widać z tego, że Kiko nie wie, co mówi, na pewno nie według języka Pisma św., który jest także językiem Kościoła i wszystkich Świętych...

Pewna pani, matka rodziny, napisała między innymi: "Wdałam się w dyskusję z neokatechumenami i ich księżmi na temat spowiedzi i grzechu. Odpowiedzieli mi: Czy chodzimy do spowiedzi, czy nie, zawsze jesteśmy w stanie grzechu. Co do Łaski, odnosi się wrażenie, jakby jej wcale nie było, zresztą nie służy do niczego: ten, komu się zdaje, że ją posiada, jest zarozumialcem, ponieważ chce stać się jak Bóg, a jest w rękach Szatana, gdyż nie akceptuje siebie takim, jakim jest (przecież Bóg nie chce, żebyśmy byli innymi, bo kocha nas właśnie takich, jacy jesteśmy); a to oznacza, że się będzie dalej grzeszyło..."

Czy taka jest meta, do której zmierza "Droga Neokatechumenalna"?

Przesłanie Pisma św.,

Inicjatywa ze strony Boga, prymat Jego łaski itd. to bez wątpienia stanowisko przeciwne tendencjom pelagiańskim, lecz chrześcijaństwo odrzuca również wszelką kwietystyczną pasywność, przypominając wszystkim, że trzeba "zacisnąć zęby" i podjąć wszelki "wysiłek", by zaprzeć się samych siebie, brać swój krzyż na każdy dzień, wybierać Chrystusa ponad własne korzyści i ponad najbardziej drogie osoby, poświęcać własne życie...

Kiko zdaje się zapominać, że "nie toczymy walki przeciw krwi i ciału, lecz przeciw Zwierzchnościom, przeciw Władzom, przeciw Rządcom świata tych ciemności, przeciw pierwiastkom duchowym zła..."; nie bierze pod uwagę, że wierzący powinien przywdziać "pełną zbroję Bożą", aby "w dzień zły zdołał się przeciwstawić i ostać, zwalczywszy wszystko." Dlatego też powinien "stawać dzielnie, przepasawszy biodra prawdą i oblókłszy pancerz, którym jest sprawiedliwość /.../, biorąc wiarę jako tarczę, dzięki której zdołacie zgasić wszystkie rozżarzone pociski Złego"...

Pan nasz nie przyszedł przynieść pokój, lecz miecz... Tymoteusz ma "toczyć dobrą walkę", posługując się "orężem posiadającym moc burzenia, dla Boga, twierdz warownych... i wyniosłości przeciwnej poznaniu Boga." Słowem, nie jest możliwe nie "zaciskać zębów" i uchylać się od wszelkiego "wysiłku", kiedy się jest zobowiązanym walczyć przeciw "cielesnym pożądaniom, które walczą przeciwko duszy".

Jest oczywiste, że Kiko nie zrozumiał samej istoty życia chrześcijańskiego; łudząc siebie i innych, zdradził przesłanie Ewangelii, polegające na mądrości krzyża Chrystusowego. On nie rozumie też, jak to jeszcze potwierdzimy, że wierzący nie powinien ograniczyć się do czczenia Krzyża Chrystusowego w przekonaniu, że Chrystus całkowicie go zwolnił od dźwigania krzyża własnego , na którym ma umorzyć "swoje namiętności i pożądania".

Kiko, wcale się tym wszystkim nie przejmując, nadal trzyma się swego:

Ku jakiej przyszłości? Oczywiście ku tej, która się urzeczywistnia w całkowitej zmianie kierunku życia, która angażuje wszystkie siły nawróconego, uprzedzonego i podtrzymywanego przez Łaskę. Lecz Kiko myśli inaczej.

Według niego "metanoia", jako zmiana mentalności, polega na wewnętrznym oświeceniu, dzięki któremu człowiek rozpoznaje swój grzech i akceptuje to, czyli wierzy, iż przebaczono mu w Jezusie Chrystusie:

Lecz to przecież za mało. Według nauki wiary, Bóg oprócz oświecenia sumienia grzesznika, by rozpoznał i uznał własne błędy, wlewa również łaskę konieczną, by żałował za nie i postanowił poprawę życia. A to Kiko ignoruje i odrzuca, wypaczając jedną z najbardziej fundamentalnych prawd dotyczących Łaski i jej współdziałania z ludzką wolą.

I to nie wszystko.

Uwaga!

- Bóg przebacza nam grzechy tylko w tym znaczeniu, że w Chrystusie ofiaruje nam łaskę, byśmy się mogli opamiętać i z Nim pojednać.

- Nieścisłe jest mówienie, że powinniśmy "przyjąć" przebaczenie grzechów; nie, my powinniśmy zasłużyć na nie, usposabiając się do przyjęcia go przez skruchę serca, która staje się możliwa dzięki łasce Chrystusa Pana, wzywającego nas przez nią do uczestniczenia w Jego odkupieńczej Męce.

- Bóg wzywa nas do nawrócenia nie tylko pobudzając nas do uznania swego grzechu, lecz także inspirując do żalu za grzech i do postanowienia przezwyciężenia go dzięki coraz gruntowniejszej odmianie życia.

Lecz Kiko nie poprzestaje na tym, mówi bowiem dalej:

Zatem,

Zdaniem Kiko, właśnie tylko ufność w moc zmartwychwstania Chrystusa przekreśla grzeszną przeszłość człowieka, który dzięki temu powraca do życia w Nim, zmarłym i zmartwychwstałym:

Słowem,

Sprzeczność między pojęciem "nawrócenia" przedstawionym przez Papieża, a tym podtrzymywanym przez Kiko, bije w oczy. Wbrew poglądom pelagiańskim, jest dogmatem, że inicjatywa w całym procesie nawrócenia należy do Boga, który zamierza pojednać ze sobą grzesznego człowieka; lecz również wbrew poglądom luterańskim, nie mniej jest pewne, że nawrócenie musi być koniecznie powodowane "skruchą" , to znaczy smutkiem i boleścią serca, że się obraziło Boga, i postanowieniem, że się poprawi swoje postępowanie. Skrucha ma się rodzić z miłości wlanej, która ją kształtuje w sposób skuteczny i związany z życiem... Tymczasem Kiko przypisuje nawrócenie jedynie wierze w przebaczenie, jakiego Bóg pragnie udzielić grzesznikowi, niezależnie od "skruchy" i zwalniając człowieka od wysiłku poprawy, możliwej przecież dzięki łasce Bożej.

Innymi słowy: Kiko, wraz z Lutrem, negując wolność ludzką, z przesadą ocenia skuteczność łaski aż do wypaczenia jej istotnej natury. Ona jest darem miłosierdzia Bożego nie dlatego, że czyni wszystko bez udziału woli ludzkiej, lecz dlatego, że wspomaga wolę ludzką, dając jej możność dokonania wszystkiego z nią i przez nią, tak że wola ponosi odpowiedzialność za swe działania dobre, jeśli idzie za tchnieniem łaski, jak i za działanie złe, jeśli łaskę odrzuca.

Słowem, Bóg działa w człowieku respektując jego godność jako osoby, zdolnej ze swej istoty do dokonywania własnych wyborów w sposób autonomiczny, odpowiedzialny. Taka jest wiara, wyznawana przez Kościół, w dzieło Odkupienia, w dzieło Miłosierdzia koniecznie i nierozerwalnie złączonego ze Sprawiedliwością.

Wierny źródłom Objawienia (Pismu św. i Tradycji) i krocząc drogą Magisterium powszechnego - zwyczajnego i uroczystego - Papież wielokrotnie podejmuje i rozwija centralne misterium chrześcijaństwa, mianowicie misterium zbawienia dokonanego dzięki odkupieńczemu pośrednictwu Chrystusa mocą ofiary na krzyżu, którą zadośćuczynił za grzechy świata, dokonując najwyższego aktu miłości ku Ojcu i solidarności z braćmi w zadośćuczynieniu nieskończenie miłosiernej sprawiedliwości Boga. Ta prawda wciąż jest obecna we wszystkich dokumentach magisterium Jana Pawła II, z których wystarczy zacytować tu kilka fragmentów.

Według niego, na aktualny

Stało się zaś tak, ponieważ Sobór

Jest to oczywiście twierdzenie fałszywe, jako że Sobór Watykański II, po wielokroć mówiąc o odkupieniu, potwierdził teologię zaczerpniętą ze źródeł objawienia - przeciwko błędom dawnym i współczesnym.

- Kiko zaprzecza, jakoby człowiek mógł obrazić Boga grzesząc. Lecz nasza wiara naucza, że:

Oczywiście, gdy się zaprzeczy, jakoby grzech był obrazą Boga, nie ma sensu mówić o przebłagalnym odkupieniu, według dogmatu katolickiego dokonanym przez ofiarowanie się Chrystusa...

- Tymczasem, według Kiko,

od którego potem przeszedł

Nowo nawróceni w Kościele pierwotnym mieliby znajdować

- Dwie racje, zdaniem Kiko, sprawiają że ofiara jest w ogóle zbędna i niepotrzebna:

• Grzech, ponieważ Boga nie obraża, nie wymaga też żadnego zadośćuczynienia Jego sprawiedliwości.
• Grzech nie może obrażać Boga, gdyż nie będąc czynem "ludzkim", nie jest też faktem "moralnym", ponieważ, jak to przedstawiliśmy powyżej,

Oto gdy ktoś nie może nie grzeszyć, rzeczywiście nie grzeszy, nie będąc odpowiedzialnym za swe postępowanie. W konsekwencji, nie może też wcale obrazić Boga.

Toteż w kwestii zbędności "ofiary" Kiko jest kategoryczny:

w której zwykło się iść

Jeśli człowiek nie może obrazić Boga i Bóg nie wymaga żadnego zadośćuczynienia za grzech popełniony, nie można Mu przypisać żadnej doskonałości oprócz Miłosierdzia, ponieważ nie ma On żadnego powodu, by okazać sprawiedliwość. Jego przebaczenie jest zatem bezwarunkowe, byleby człowiek wierzył, miał ufność i w radości przeżywał wielką wigilię wiekuistego święta:

Dla przezwyciężenia

wystarczy w to wierzyć,

- Toteż,

czyli w Kościół, który

Wynikające z takich teorii logiczne implikacje są liczne i bardzo poważne. Ukażemy je, prowadząc dalej porównawczą analizę myśli Jana Pawła II i poglądów Kiko.

Te dzieje swej miłości Bóg nam

W jego katechezie nauka Kościoła o Eucharystycznej Ofierze zdaje się nie znajdować żadnego odbicia: wszystko jest wypaczone, pomieszane, niejasne i niezrozumiałe. I tak:

- Msza św. miałaby być

czyli od śmierci do życia, nie od życia do śmierci, jak to zakłada realne złożenie Siebie w ofierze, zgodnie z wiarą katolicką. Toteż

a jest to sprzeczne z tym, co pisze św. Paweł: "Ilekroć bowiem spożywacie ten chleb albo pijecie kielich, śmierć Pańską głosicie, aż przyjdzie". Gdyż tylko dzięki tej śmierci - na mocy jej zasługi - Pan Jezus uczynił zadość sprawiedliwości Ojca i odkupił świat. Chwała Jego i naszego zmartwychwstania jest owocem tego zadośćuczynienia, czyli śmierci mającej walor "ofiary-wynagrodzenia."

- Właśnie dlatego, że Kiko odmawia przyjęcia tragedii dokonanej na Kalwarii jako "ofiary krwawej" lub "ofiary" złożonej dla uśmierzenia gniewu Boga obrażonego przez grzech, w ślad za Lutrem określa on Mszę św. jako

- Papież naucza czegoś wręcz przeciwnego:

Mimo to, dla Kiko

toteż gani on wierzącego,

I jeszcze:

Będziemy musieli zatrzymać się dalej nad tym tematem, by wyrobić sobie dokładniejsze i szersze pojęcie o teologii Kiko dotyczącej Eucharystii.

Papież traktuje o uczynkach zadośćuczynienia, które

A więc, wbrew kłamstwom Kiko,

Niestety, w kontekście kikowego rozumienia sakramentu pokuty "zadośćuczynienie" nie ma żadnego sensu, ponieważ:

1. Jeżeli grzech nie obraził Boga, człowiek nie może zań żałować ani poczuwać się do obowiązku wynagrodzenia go pokutą.

2. Jeśli człowiek jest niezdolny do dobrego i nie może nie popełniać zła, nie może więc ani grzeszyć ani się nawracać, pokutować, czynić zadość Boskiej sprawiedliwości.

3. Jakikolwiek gest naprawienia zła jest zresztą zbędny, a nawet obraźliwy w naszych spotkaniach z Chrystusem:

4. Zatem... wystarczy wierzyć:

5. A postanowienie i wysiłek opanowywania siebie, obowiązek niesienia własnego krzyża w ślad za Chrystusem itd.? Kiko odpowiada:

Jest ono

nigdy nie może być

Niestety, odpowiedź Kiko jest dwuznaczna, tym bardziej, że - według niego - wola ludzka, sama z siebie, jest tak bierna, iż nie jest zdolna do dobrego i może czynić tylko zło. Nasza krytyka byłaby bezpodstawna i bez znaczenia, gdyby Kiko choć jeden raz raczył dodać, że łaska Boża sprawia, iż wysiłki ludzkiej woli stają się możliwe, skuteczne i zasługujące. Lecz on jakby nie chciał nic wiedzieć o "wysiłkach", wszystko ma być "za darmo", i uparcie odrzuca jako "moralistyczną" doktrynę katolicką, która godzi z sobą wolę z łaską Bożą, pouczając o ich wzajemnej zależności bez uszczerbku dla żadnej z nich, przeciw błędom pelagiańskim i luterańskim.

Niestety, uparte obstawanie Kiko przy tego rodzaju poglądach zmusza do analitycznego przestudiowania jego myśli i nawracania do tego tematu aż prawie do znudzenia.

6. Ze stanowiska Kiko wynika, że katechumen znajdujący się na swej "Drodze" może przystępować do Najświętszej Eucharystii bez spowiedzi z ewentualnie popełnionych grzechów ciężkich. Kiko, jak już wiemy, odrzuca "spowiedź prywatną, indywidualną", odbytą dla odzyskania łaski uświęcającej i ponownego wkroczenia na drogę osobistej świętości...

Pamiętajmy, że postępując konsekwentnie, Kiko w okresie pre-katechumenatu wzywa do przyjmowania Eucharystii nawet ateistów, złodziei, żyjących w konkubinacie itp.: "Każdy robił to, co chciał..."

1. Eklezjalne pochodzenie sakramentu pokuty.

Kiko zgodny jest z sobą, lecz nie jest wierny Kościołowi katolickiemu, gdy twierdzi - wbrew historii, wbrew nauczaniu Papieży i Soborów, włącznie z Janem Pawłem II - że

Kościół pierwotny nie miał spowiedzi /.../, jak my ją mamy dzisiaj...

Otóż spowiedź w Kościele współczesnym jest tą samą, którą uznał Sobór Trydencki, ze swej strony odnoszący jej ustanowienie do Chrystusa i do Tradycji Apostolskiej.

Wpływ teologii protestanckiej, któremu ulega Kiko, potwierdza się w tych precyzyjnych sformułowaniach:

Kościół pierwotny nie wymienia żadnego sakramentu pokuty, jak tylko chrzest /.../ .

Kiedy Kościół staje się z wolna instytucją, pojawia się instytucja penitencjarna...

Lecz właśnie rozróżnienie między chrztem a pokutą zostało zawarte w nauce Trydentu, jako sprzeciw wobec opinii protestanckich: “Hoc sacramentum multis rationibus a baptismo differre dignoscitur...” (Uznajemy, że ten sakrament z wielu racji odróżnia się od chrztu).

Warto spytać, gdzie się Kiko nauczył takich błędów? Na pewno nie od Jana Pawła II...

2. Protestancka mania "pierwotności"

Zdaniem Kiko (i jego przypuszczalnych "mistrzów") Kościół obecny, który on uważa za jedynie jurydyczny (czyli ten widzialny i hierarchiczny), ma początek czysto ludzki, podczas gdy Kościół założony przez Chrystusa miałby być Kościołem ducha i prawdy, czyli

Kiko chce się cofnąć do Kościoła pierwotnego, nie wiedząc, być może, że został już wyprzedzony przez Lutra i wszystkich jego poprzedników z czasów średniowiecza.

A przecież by dojść do wniosku, jaki jest Kościół, nie trzeba niczego wielkiego. Wtedy gdy Kiko jest przyjmowany i faworyzowany przez Papieża, znajduje się przecież przed Głową Kościoła hierarchicznego, instytucji jak najbardziej jurydycznej. Kiko wie o tym, czy też udaje, że nie wie?

Zawzięta wola "powrotu do początków" zdradza przekonanie, że Kościół nie tylko nie jest organizmem, który się rozwija, by odpowiedzieć idealnej doskonałości Chrystusa, swego Oblubieńca, lecz z czasem i z winy swych członków uległ zepsuciu, czyli degradacji w porównaniu z tym, co było "pierwotne". A to jest właśnie "archeologizm", zdecydowanie odrzucony przez Piusa XI, zwłaszcza w odniesieniu do liturgii.

Jezus, ustanowiony przez Ojca

Zastrzeżenia

• Kiko barwnie opisuje potęgę i działanie miłości Boga, która absolutnie za darmo wylewa się na wszystkich, także jeśli są grzesznikami, i z tej to racji łaska jest "darem".
• Lecz nie mówi ani słowa o odwzajemnieniu się człowieka, o tym, że człowiek powinien się zdobyć na wysiłek woli, by godnie odpowiedzieć na natchnienie, uczynić zadość wymaganiom, zwalczając grzeszne poruszenia natury aż do ich umorzenia. Słowem, nie wyjaśnia najbardziej węzłowego problemu, to jest stosunku między łaską a wolną wolą, między Bogiem, który miłuje i obdarowuje Sobą, a wolą człowieka, który może odrzucić Jego miłość, pozostać głuchym i opornym wobec Jego głosu...
• Z jego opinii o głębokim zepsuciu natury odziedziczonej wraz z grzechem pierworodnym, trzeba by wywnioskować, że człowiek pozostaje bierny i tylko biernie pozwala się przemienić na nowe stworzenie, udoskonalić, stać się dzieckiem Boga, bratem i współdziedzicem Chrystusa. Kiko jest zdania - właśnie w tej kwestii - że przebaczenie Boże oznacza - podobnie jak dla Lutra - że Bóg nie poczytuje człowiekowi popełnionego grzechu od momentu, gdy grzech został już z góry odpuszczony przez Zbawiciela. On powtarza bez końca:

• Wcześniej, w swoich "Orientamenti", Kiko odsłania się, ukazując całe swe uwikłanie, pomieszanie pojęć, wolę zerwania z przeszłością, która dała tysiące Świętych:

Nie zgadzam się z tymi wypowiedziami ponieważ:

1. Kiko krytykuje właśnie to, co stanowi duszę życia nadprzyrodzonego. Jan Paweł II utrzymuje, że "jednym z obiektywnych kryteriów, na podstawie których można przyznać tytuł prawdziwego chrześcijanina /.../, jest życie w łasce Bożej..."
1. Kiko nie wie, co mówi, gdy określa stan łaski Bożej jako "statyczny", ponieważ "bycie w łasce Bożej" oznacza ożywienie dynamiką duchową, która ze swej natury prowadzi ku świętości...

3. Zachowanie łaski Bożej czyli wytrwanie w niej aż do śmierci to największy ze wszystkich darów Bożych.

• Kiko pisze dalej:

Czyżby on nie wiedział, że polega ona na "przyjaźni z Bogiem?" To naprawdę obciążająca niewiedza, gdy się demonstruje nieznajomość największego daru miłości Boga, doskonale znanego dzieciom od Pierwszej Komunii św.

Jak można o tym wątpić?

• I dalej:

• Cały stek błędnych sądów, które świadczą o ignorancji, pomieszaniu pojęć, złym nastawieniu. Kto zna teologię katolicką i życiorysy Świętych, może potwierdzić, że wszystko ma się całkiem inaczej, niż Kiko pozwala sobie zmyślać, depcząc najczcigodniejsze prawdy dotyczące wewnętrznego życia Kościoła:

1. Kiedyż to autentyczny chrześcijanin przedstawił się jako doskonały? Łaska nie czyni automatycznie doskonałymi, ale to pewne, że jest zarodkiem i bodźcem do doskonałości.

2. Cóż to oznacza "instrumentalizować religię"? "Konstruować samych siebie", to jest doskonalić się duchowo, czy nie znaczy to urzeczywistniać plan Boży, wypełniać cel Wcielenia i Odkupienia? Jaki inny byłby cel krwawej ofiary Krzyża?

3. Nigdy nie było prawdziwego Świętego, który by nie przyznał, że był grzesznikiem i że w każdej chwili może nim się stać, i dlatego powierzał się jedynie miłosierdziu Boga, aby do tego nie dopuścił. Taka jest prawda historyczna o duchowości Świętych, lecz Kiko nigdy jej nie zrozumiał...

4. Absolutna szczerość Świętych wobec samych siebie sprawiała, że byli jak najpokorniejsi, że byli nieubłaganymi wrogami wszelkiego kłamstwa, faryzeizmu, triumfalizmu. Dla nich triumfującym był zawsze Krzyż Chrystusa, moc Jego ofiary, czczonej przez nich wszystkich, jako jedyne źródło wszystkich ich zasług i osiągnięć...

5. Błąd Kiko (jako wiernego stronnika Lutra) polega na przekonaniu, że łaska nie stwarza na nowo, nie sprawia realnie odrodzenia przez udzielenie nowego życia Bożego; skutek "usprawiedliwienia" miałby się ograniczać tylko do "odpuszczenia grzechów", polegającego na ich "nie poczytywaniu", ponieważ wszystkie zostały odpokutowane przez Zbawiciela; tak naprawdę człowiek w swym wnętrzu pozostaje nadal grzesznikiem, mogącym dostąpić zbawienia jedynie gdy to uzna, pokładając zarazem nieograniczoną i bezwarunkową ufność w zasługach Chrystusa... Sobór Trydencki potępił to mniemanie.

6. Jest fałszem, oczywiście i głupotą, myśleć lub insynuować, że "księża często prezentowali się jako bezgrzeszni." Kapłaństwo katolickie daje władzę odpuszczania grzechów innym, lecz nie czyni "bezgrzesznymi" ani księdza, ani wiernych przez niego rozgrzeszonych.

• Wreszcie Kiko nie spostrzega się o tym, że jeśli łaska nie uświęca ani nie pobudza do uświęcenia - stąd człowiek pozostaje grzesznikiem z niemożnością czynienia dobra i opierania się złu - każdy może poczuć się uprawnionym do ulegania spokojnie porywom namiętności, czyli do popełniania wszystkich występków nawet najbardziej haniebnych?... I jeszcze nas zapewnia, że jakoby ludzie mówią mu, że go jeszcze bardziej kochają z powodu jego słabości, aniżeli z powodu jego cnót... Właśnie odnośnie tej kwestii informowano nas, że po wielekroć, w niektórych wspólnotach, urządza się jakby zawody, kto jest (lub był) największym grzesznikiem, jak gdyby być nim stanowiło powód do przechwalania się...
• Rozumiemy też, dlaczego Kiko nie znajdzie nigdy jednego słówka pochwały dla wiernych, którzy poświęcając się Bogu w życiu religijnym, wybrali pewien "stan doskonałości" - niechże nikt nie usłyszy zachęty Kościoła katolickiego, który głosi, że dążenie do świętości jest obowiązujące dla wszystkich chrześcijan; i niech nikt nie wspomina, ani nie czci, ani się nie modli do Świętych, wierząc w moc ich wstawiennictwa u Boga...

Kiko i jego zwolennicy nie skorzystali z wielkiej lekcji, jakiej udzielił Papież obchodząc "uroczystość Wszystkich Świętych." Ta uroczystość

Po tym wszystkim, cośmy tu przytoczyli z jego myśli, szczególnie co do stanu człowieka po grzechu pierworodnym, niechże wreszcie spadnie z niego maska i niech się ukaże ze swymi absurdalnymi, bluźnierczymi twierdzeniami, absolutnie nie do pogodzenia z magisterium Jana Pawła II. Mogłyby się wydawać nie do wiary, gdybyśmy ich nie odczytali w jego Orientamenti...

Cytatów z Nowego Testamentu, które moglibyśmy przeciwstawić tego rodzaju bredniom Kiko, jest bez liku i zaoszczędźmy sobie fatygi, by je tu kolejno przytaczać...

Lecz na tym nie koniec:

W tych zdaniach przekracza się wszelkie granice, gdyż bezczelnie neguje się dogmat wiary. Komu przyszłoby do głowy wątpić, iż tylko naśladowanie Chrystusa, uczestniczenie w Jego śmierci (symbolizowanej w obrzędzie chrzcielnym) jest jedyną drogą zbawienia przez Niego wskazaną? Kiko ponadto nie chce wiedzieć, że Ewangelia jest przesłaniem egzystencjalnym, zawierającym najwznioślejszy kodeks postępowania, który ostatecznie sprowadza się do jak najbardziej mądrego, pełnego miłości i bohaterskiego pójścia za Chrystusem, z gorącym pragnieniem, by w końcu myśleć, odczuwać, żyć jak On, w Nim i dla Niego... Kiko słucha ludzi bez zielonego pojęcia, przekonanych, że aby naśladować Chrystusa, musi się być Chrystusem we własnej osobie, nie zdając sobie sprawy, że Jego doskonałość jest nieporównywalna, a do nas należy jedno: być Jego wiecznymi uczniami... Kikowa "Droga Neokatechumenalna" jakiż miałaby sens, gdyby nie była wyrazem pragnienia wspaniałego przemienienia wiernych w Chrystusa, który jest jedyną Drogą prowadzącą do Ojca.

***

Na kartach Orientamenti per lo Shema Kiko powraca do tego tematu z większą jeszcze siłą:

Kiko naprawdę nie wie, co mówi. Jest fałszem:

• że Jezus nie wezwał wszystkich do naśladowania Go, gdyż wszyscy mają się upodobnić do "naturalnego" Syna Bożego, by stać się "synami przybranymi" i być uznanymi przez Ojca;
• że naśladowanie Chrystusa nie wymaga koniecznie współdziałania łaski, którą wysłużył nam sam Chrystus, gdyż bez Jego pomocy nie możemy absolutnie niczego;
• że w Kościele katolickim tak naprawdę nie głoszono nigdy kerygmy, a przecież był on najpłodniejszą Matką Świętych, właśnie doskonałych naśladowców Chrystusa... Kiko wciąż jest gotów rzucać oszczerstwa na Kościół Soboru Trydenckiego..;
• że jakikolwiek wierny, nawet najbardziej zaniedbany, mógłby usprawiedliwić się, mówiąc szczerze, iż nie może naśladować Chrystusa, nie będąc Bogiem jak On...

Niestety, kikowa doktryna o naśladowaniu Chrystusa opiera się na drugiej, typowo luterańskiej, wedle której zbawienie jest uwarunkowane jedynie wiarą w moc Zmartwychwstania, moc działającą tylko wtedy, gdy człowiek dostrzega swój stan grzesznika. Mówi w dalszym ciągu, że

Teraz cytat najbardziej istotny:

Jest to zwykły język Kiko, który nie uznaje odradzającej potęgi łaski. Stąd też, według niego, dzieło zbawienia dokonane przez Chrystusa pozostawia człowieka wewnętrznie grzesznikiem, z tym, że wystarcza mu świadomość własnej nędzy i ufność w moc Zmartwychwstania... Toteż nawrócenie miałoby polegać na "oświeceniu umysłu" (co do prawdy o własnej grzeszności), a nie na odmianie woli i pobudzeniu wszystkich energii do uśmiercenia w sobie starego człowieka, co otwiera drogę do jedynego życia możliwego, to jest do uczestnictwa w życiu Chrystusa Ukrzyżowanego i Zmartwychwstałego.

Czuje się on upoważniony do ironicznego traktowania obrazu Najświętszego Serca, jak potrafiłby chyba jakiś odmieniec, który udając wielkiego profesora, chciałby nas pouczać, kim jest Bóg.

Także tu istne pomieszanie pojęć, przekręty myślowe, nieuszanowanie! Nie przynosi zaszczytu panu Kiko, wierzącemu i przyjacielowi Papieża, szydzić z popularnego przedstawiania Najświętszego Serca Jezusa. Chociaż, uważając się za wielkiego artystę, tak chętnie gani je i wyśmiewa, kryje ono w sobie takie cechy osobowości Chrystusa, które pomimo wszystko powinny robić na nim wrażenie: łagodność, miłosierdzie, przebaczenie... Czy może sam Kiko nie powiedział, że

że On

że

że chce pokonać

że trzeba żywić

że

Dlaczego więc ogłaszać tak zacięte veto wobec tych wartości? Wydaje się, jakby Kiko znajdował smak w odrzucaniu wszystkiego, co w ciele Mistycznym Chrystusa zawsze było przeżywane, i to intensywnie, przez największe dusze... Otóż Kiko nie znosi katolickiej kontrreformacji, zapoczątkowanej przez Sobór Trydencki. I tu jest sedno sprawy.

Z drugiej strony można mieć wrażenie, iż on się nigdy nie zastanowił nad tym, że te popularne obrazy Najświętszego Serca przedstawiają Serce zranione, otoczone cierniami, naznaczone krzyżem..., że przypominają nam one obowiązek uczestniczenia w Jego ofierze, jakiegoś kultu wynagradzającego, brania na siebie bied i potrzeb bliźniego, także cierpienia kobiety, nad którą znęca się mąż-alkoholik i która ma syna w więzieniu... W jego ujęciu solidarność chrześcijańska staje się demagogią, a on sam wygląda na samochwałę z racji prowadzonej przez niego akcji opiekuńczej w dzielnicach nędzy w Palomeras, Altas i Madrycie.

Pobożność maryjna Papieża nie wymaga udokumentowania, a jego zamiłowanie do różańca jest wszystkim doskonale wiadome. Spośród wielu wystąpień, w których przemawiał na ten temat, wystarczy przytoczyć to jedno, w którym w dniu 30 września 1981 r. przekazał wiernym następujące zalecenie:

W swych Orientamenti wspomina on o Najświętszej Pannie, jednak nie po to, by uczcić Jej przywileje, przede wszystkim Niepokalane Poczęcie, pełnię łaski, najwyższą świętość, co sprawia, że jest Ona Matką i Królową wszystkich świętych, ani po to, by sławić potęgę Jej wstawiennictwa.

Gdy się nad tym zastanowić, nie wiem, jak mógłby on podjąć takie tematy, skoro tyle razy wypowiedział się negatywnie o kondycji moralnej człowieka i o skuteczności łaski, która tak naprawdę nie "stwarza na nowo", nie "odradza", nie "usprawiedliwia wewnętrznie", a więc można doznawać jej dobroczynnego działania tylko w sposób bierny, pasywny.

Wątpliwości co do maryjnej pobożności Kiko znajdują potwierdzenie w praktyce jego wspólnot neokatechumenalnych, gdzie nie odmawia się różańca, a w każdym razie nie mówi się o nim często, owszem, przygania się temu, który chce pozostać wiernym tej nabożnej praktyce... Wszystko to jest wysoce symptomatyczne, ponieważ zgadza się z całym kontekstem pseudoteologicznej wizji, zarysowanej w Orientamenti.

Nie myśli on tak, jak wszyscy wierni od samych początków Kościoła katolickiego. On poucza, że

Lecz w noc sobotnią zaczyna się już niedziela, jej pierwsze godziny. Sobór Watykański II mówi o "Mszy niedzielnej"; o Mszy św. odprawianej "szczególnie w niedzielę"; o "dniu, który nazwano "dies dominica" - "dniem Pańskim"...; "dlatego też niedziela jest świętem pierworodnym."

Kiko ośmiela się wszystko zafałszowywać, wyobrażając sobie zuchwale, że o wiele lepiej zrozumiał misterium paschalne, niż sam Kościół:

Dziwna jest ta mowa pana Kiko! Można go, owszem, nazwać oryginalnym, stuprocentowym Żydem, lecz nie ma on prawa chwalić się, że jest dobrym katolikiem według tradycji i praw Kościoła. Uznaje to on sam, bo pisze:

Lecz jego pycha jest zadowolona:

Cóż, oświeconym jest tylko on!

Właśnie ponieważ za takiego uchodzi, neokatechumeni są mu ślepo posłuszni i dlatego, między innymi, jak długo trwa ich "Droga", a może trwać dziesięć lat i dłużej, nie uczestniczą w niedzielnej Mszy św. odprawianej w parafii...

Co gorsza, nie świecą też dobrym przykładem w zachowaniu przepisów liturgicznych, szczególnie tych odnoszących się do kultu Eucharystii; fakt iż nie wierzą w "realną Obecność", którą zawdzięczamy cudowi przeistoczenia, sprawia, że nie zwracają uwagi na okruchy konsekrowanych Hostii, które spadają na ziemię i są deptane z całkowitą obojętnością. Po niektórych Mszach św. u św. Jana na Lateranie służba kościelna musiała zmiatać i zbierać wiele ułomków Najświętszego Sakramentu... Wydaje się niemożliwym, żeby o tym nie powiadomiły i tego nie potwierdziły osoby, które były świadkami tego wszystkiego i które nad tym gorzko ubolewały.

Credo odmawia się dopiero po kilku latach "Drogi", Gloria śpiewa się nie zawsze i nie wszędzie; jako dziękczynienie po Komunii św. śpiewa się i tańczy dokoła "stołu"... Ołtarz dla nich nie istnieje... Nie składa się też Ofiary.

Zachowują się tak, jakby byli członkami innego Kościoła, równoległego, wyższego niż Kościół katolicki, w obrębie którego przecież - według Jana Pawła II - "nie jest dozwolone wprowadzanie nowych form i struktur według upodobania i fantazji jakiegoś uczestnika..." Papież przypomina, że liturgia "rozwija określoną pedagogię wiary i życia", toteż wzbronione są manipulacje, które nie uwzględniają "norm zatwierdzonych przez Kościół, których to norm biskupi, będący przewodnikami, opiekunami i stróżami całego życia liturgicznego, mają strzec we własnych diecezjach."

W kwestii losu dusz ludzkich w życiu przyszłym Jan Paweł II pozostaje oczywiście wierny Tradycji apostolskiej, Magisterium Kościoła, powszechnej praktyce wiernych. I tak:

w kwestii czyśćca: przemówienie w Rzymie, na Verano, 1.11.1986; audiencja gen., 2.11.1983;

w kwestii piekła: audiencja gen., 30.09.1987; homilia w S. Anthony, Stany Zjednoczone, 13.09.1982; Anioł Pański, 1.11.1985.

Poglądy Kiko na tajemnicę tamtego świata pełne są znamiennych luk, chociaż usiłuje mówić o Chrystusie zmartwychwstałym i o naszym zmartwychwstaniu w Nim i przez Niego.

Napomyka, owszem, o nowym życiu, o życiu łaski, lecz nie określa dokładniej, na czym ono polega. Robi wrażenie, że nie ma żadnego pojęcia o wewnętrznym życiu Trójcy Świętej, o uczestnictwie wybranych w światłości Słowa i w miłości Ducha Świętego i, co za tym idzie, w wiecznej szczęśliwości Boga.

W czasie jego "eucharystii" odmawia się modlitwy, śpiewa się, wykonuje się gesty obrzędowe, tańczy się, odprawia się pewną "liturgię", lecz ma się wrażenie, że wszystko na tym się zaczyna i kończy, ponieważ nic się nie mówi o osobistych praktykach pobożnych, o medytacji, o skupieniu, o zachowaniu milczenia, o dążeniu do głębszego zjednoczenia z Bogiem wedle przykładu Świętych, w oparciu o tradycyjne wskazania duchowości chrześcijańskiej, sięgające pierwszych wieków...

Lecz jest jeszcze coś: otóż nie wypowiada on ani jednego słowa o czyśćcu i o piekle. Nie ma w tym nic dziwnego, jeśli się weźmie pod uwagę, że wedle Kiko:

Zresztą po jakim to grzechu człowiek potrzebowałby oczyszczenia lub zasługiwałby na wieczne potępienie, skoro nie jest dlań możliwe pełnienie dobra, ani unikanie zła?...

W końcu Kiko może powiedzieć pierwszemu z brzegu:

Mógłby powiedzieć to sobie samemu i powtarzać innym pod warunkiem, że wszyscy odpowiedzieli na "wezwanie łaski". Lecz o takiej odpowiedzi na wezwanie łaski, które wymaga "wysiłku człowieka", on, zaślepiony luterańską herezją, nawet mówić nie może. A więc jaka jest ta jego "Droga", jeśli wola ludzka pozostaje bezczynna i bezwładna, bo sam Chrystus wszystko za nią uczynił?

Papież, objaśniając przypowieść o talentach, naucza, że

Słowem, według Jana Pawła II, chrześcijaństwo nadaje

Kontrast pomiędzy nauczaniem Jana Pawła II a katechezą Kiko jest rzeczywisty, głęboki, zasadniczy, nawet jeśli się nie zawsze i nie pod każdym względem takim wydaje i jeśli w tylu kwestiach pozostawia nas w niepewności, także dzięki stylowi wysławiania się Kiko, na które wpływa jego temperament, umysłowość, jego znajomość zagadnień biblijnych, teologicznych i historycznych, raczej fragmentaryczna i chaotyczna. Jakkolwiek bądź, jego katecheza ujawnia błędy i bezdyskusyjnie niezgodne z oficjalnym nauczaniem Kościoła.

Wielu neokatechumenów energicznie zaprzecza tej opinii i zapewnia, że w swoich wspólnotach nigdy nie widzieli i nie słyszeli niczego, co by naprawdę było przeciwne temu, co widzieli i słyszeli w swojej parafii. Lecz nie upłynie wiele czasu, a sami się przekonają o prawdzie, jeśli będą nadal słuchać i spokojnie się zastanawiać, jak już wielu z nich mi się zwierzyło.

Neokatechumenami bywają również księża, nawet biskupi, którym się wydaje, że różnice doktrynalne są pozorne, nieistotne, łatwe do usunięcia, podczas gdy trudno się nie cieszyć "owocami" "Drogi".

Jakimi "owocami"?

Aby ocenić ich wartość, trzeba koniecznie poczekać, aż dojrzeją. Prawda dla swego potwierdzenia potrzebuje tylko czasu: "Veritas filia temporis"

Zresztą niektóre tezy Kiko są echem pseudokultury teologicznej typowo posoborowej, na którą także wielu księży przychylnie spogląda, ponieważ nie zostali na czas przeciw niej immunizowani przez solidne przygotowanie teologiczne.

Mogą oni, niestety, pochwalać wręcz odmienną opcję, powierzchowną, pluralistyczną, importowaną od protestantów, oderwaną od Magisterium, niecierpiącą wszelkiej poważnej tradycji teologicznej, zwłaszcza tomistycznej..., i to przeciw wyraźnej woli Soboru Watykańskiego II , na który wciąż się powołują, a który punkt za punktem nie przyznaje im racji.

Świadomie napomknąłem o prawie niepowstrzymanym procesie protestantyzacji, który "zawdzięczamy" lawinie dzieł teologów niemieckich, holenderskich, austriackich, szwajcarskich, którzy przede wszystkim na polu egzegezy biblijnej ośmielają się dyktować prawa, a są z kolei służalczo naśladowani przez plejadę teologów włoskich, wykładających w naszych seminariach i na uniwersytetach papieskich. Nie wiadomo, w jaki sposób mógł Kiko przyswoić sobie błędy, które propagowane po trosze wszędzie, odnajdujemy wszystkie w książkach i artykułach Josefa Blanka z Saarbrü cken, otwartego antykatolika.

Uderza, iż u wszystkich występuje szeroko (coraz bardziej upowszechniona) preferencja (wyłączna) Pisma św. ponad Kościół i ponad Tradycję apostolską, zachowywaną na żywo w magisterium Papieży i Soborów:

Toteż

Blank żąda, by

utrzymuje również, że

Wyraża myśl, że

Dla niego prawda wiary

i z tym zgadzają się Kiko i Carmen, wedle nich bowiem

wbrew tradycyjnej interpretacji słowa Bożego, pojmowanego jako "Logos, Idea, Myśl..."

Jeśli Blank sprzeciwia się

które

Kiko i Carmen wypowiadają się przeciwko

Według Blanka,

prymat Papieża jest tylko rezultatem pewnej

nie jest ono niczym innym, jak wynikiem

Odnośnie Eucharystii Blank utrzymuje, że

dlatego też Kościół popełnił błąd,

TEORETYCY "DROGI NEOKATECHUMENALNEJ" MUSIELIBY TYLKO TEMU WSZYSTKIEMU PRZYKLASN¥Æ .

Zestawienie katechezy Kiko z nauczaniem Papieża nieodparcie zmusza do wniosku, że charyzmatyczny przywódca "Drogi Neokatechumenalnej" błądzi po bezdrożu.

Dosyć było przytoczyć wypowiedzi Jana Pawła II, najwierniejszego we wszystkim tradycji Kościoła powszechnego, i twierdzenia Kiko, wystarczyło przeanalizować jego Orientamenti, czyli tekst najbardziej znaczący i kompletny w porównaniu ze wszystkimi innymi, które go poprzedziły lub ukazały się po nim.

Pragnę, by to zestawienie pomogło przejrzeć na oczy wszystkim jego uczniom, którzy - zwłaszcza po głośnym liście Jana Pawła II do biskupa P.G. Gordes z dnia 30 czerwca 1990 r. - byli przekonani, że Papież jest z nimi, zatwierdza ich, zachęca i błogosławi.

W tym stanie rzeczy łatwo zrozumieć postawę Papieża, jeśli:

a/ zna wyłącznie strony pozytywne “Ruchu Neokatechumenalnego”, a nie wie nic o jego stronach negatywnych: jednych natury pastoralnej, innych natury dogmatycznej..., albo też

b/ zna dobrze obie strony Ruchu i wybiera milczenie, aby wielu - niezorientowanych i pozostających w dobrej wierze - opuściwszy Kiko, nie zostało skuszonych do odejścia od Kościoła, odwrócenia się plecami do Chrystusa, zapomnienia nawet o Bogu.

Biorąc pod uwagę obie hipotezy, uważam za swój święty obowiązek pisać w dalszym ciągu, czy to, aby Papież mógł wreszcie poznać prawdziwy stan rzeczy, jeśli go nie zna, czy też, aby "Droga" podjęta przez tylu neokatechumenów, po przeczytaniu tych kart, urwała się jak najprędzej wraz z odkryciem całej prawdy: nauczanej przez Papieża i zaprzeczanej przez Kiko Argü ello.

Właśnie triumf tej prawdy jest celem niniejszej pracy.

Lecz, niestety, prawda ta nadal jest bardzo poważnie zagrożona, bo chociaż zewnętrzne wystąpienia neokatechumenów są coraz bardziej ostentacyjne, coraz bardziej nagłaśniane, choć rozgłaszają oni swe sukcesy i przechwalają się "cudami" swego świadectwa dawanego wierze, to jednak doktrynalne założenia "Drogi" nadal pozostają ukryte przed szeroką publicznością.

Nie mówi się o nich w liście Papieża do biskupa Cordes... Kiko na ten temat nie puszcza pary z ust w "Krótkim komentarzu" do tego listu, jaki napisał; uważa też pilnie, by tych spraw nie poruszyć na którymś ze "Światowych Synodów Biskupów". Również autorzy przychylni Ruchowi zajmują się wszystkim oprócz podstaw teologicznych, które ten Ruch inspirują. Wyróżnia się wśród nich dziennikarz Giuseppe Gennarini; to on właśnie, z okazji "nadzwyczajnego spotkania Drogi Neokatechumenalnej" w czasie niedawnego "Światowego Synodu", z szumem ogłosił swój panegiryk, w którym napisał, że "sześć tysięcy wałów ochronnych wzniesiono przeciw sektom, gdyż tyle jest grup Ruchu czynnych na kontynencie europejskim."

Mogę wykazać, że te "grupy", jeśli dają się kierować owymi Orientamenti Kiko, tworzą sektę nie mniej niebezpieczną od innych, z punktu widzenia zarówno wyznawanych teorii, jak i działań praktycznych. Postawa biskupa Brescii, Bruno Foresti, biskupa Triestu, Lorenzo Belloni, i Episkopatu Umbrii, potwierdza moje zdanie. Ich zaniepokojenie podzielają inni biskupi i duszpasterze, nawet jeśli nie mają odwagi głośno się wypowiedzieć. "Można by zapełnić wiele kart krytycznymi ocenami Drogi Neokatechumenalnej nie tylko ze strony księży, lecz i biskupów niemalże z całego świata. W Anglii doszło dosłownie aż do tego, że porównuje się neokatechumenów do sekty Moon'a..."

Niestety, biskupi i duszpasterze, którzy przyjęli Ruch Neokatechumenalny, nie przejmują się podnoszonymi krytykami; ich interesują "fakty", są uszczęśliwieni, że mogą widzieć kościoły wypełnione, frekwencję na "Eucharystii", młodych entuzjastów itd. "Z owoców ich - powtarzają - poznacie ich."

Lecz właśnie te "owoce" budzą największe wątpliwości i obawy, gdyż to one powodują - w niezliczonych przypadkach - że "katechumeni" opuszczają "Drogę", dotknięci kryzysem sumienia, rozgniewani, rozjątrzeni, oburzeni przede wszystkim zachowaniem się "katechistów", upokorzeni i zgorszeni pewnymi "spowiedziami publicznymi", odstręczeni moralną presją, by sprzedali swoją własność, terroryzowani inkwizycyjnymi metodami, pozostawieni samym sobie, a często nawet prześladowani, gdy nie chcą już więcej słyszeć o "Drodze."

"...Odnosi się wrażenie, że się żyje pod jakimś reżimem ucisku - napisała kilka dni temu jedna z nich. - Korzystając ze swobody, pewne osoby panoszą się po wypędzeniu tych, co byli przedtem, a pozostali zawsze wierni Kościołowi. Chcielibyśmy odpowiedzi kogoś, kto stoi na czele, gdyż jest nie do przyjęcia, że to, co się dzieje, nie jest im wiadome; oni to raczej sobie lekceważą. Mówią, że wreszcie znalazł się ktoś, kto mówi prawdę. Czyżby przez 2000 lat Kościół nas oszukiwał? Nadal zachowywać wiarę przekazaną z odwiecznej tradycji jest trudno, także dlatego, że we własnej parafii jesteśmy poddawani nieustannej presji psychologicznej. Czego chce ten, kto stoi nad nami? Czy musimy na siłę iść za nim, przeciw czemu buntuje się cała nasza istota, a jeśli nie, to żyć w prześladowaniu?..."

Jest to n-ty już list, będący upustem gniewu i żalu, który do mnie przychodzi. A czytałem o wiele gorsze, opisujące absurdalny klimat wytwarzany przez “Ruch Neokatechumenalny”, zwłaszcza w małych ośrodkach...

Czy biskupi i księża znają te fakty? Czy wiedzą, że katechista jest jedynym "nauczycielem" prawdy, jedynym tłumaczem woli Bożej, najbardziej miarodajnym przewodnikiem duchowym itd., mimo że jest "laikiem", często nieukiem, arogantem, z głową nabitą teologicznymi dewiacjami Kiko?...

Pomimo tego wszystkiego zdarzają się nawrócenia szczere, przykłady cnót, świadectwa wiary. Lecz jest to wynikiem poziomu praktyki i stosunków w danej grupie, dyscyplinie, jaka w niej panuje, i uczestniczenia w liturgii... Jest to owszem wiele, ale nie wszystko, ponieważ wiemy dobrze, że w Kościele światło prawdy powinno przeważać nad zapałem duchowym i nad wszelkim przejawem życia. Bez tego światła zapał ustępuje miejsca uczuciowości, a bez oparcia o prawdę sąd umysłu zaciemnia się i wykoleja... Jedynie prawowierność jest podstawą prawej praktyki, inaczej popada się w pragmatyzm, równoznaczny z agnostycyzmem i sceptycyzmem, negacją chrystianizmu, odrzuceniem Słowa, apostazją od prawdziwego Kościoła składającego się z "synów światłości."

Jaką więc mogą mieć wartość i jak mogą być trwale pewne "nawrócenia"? Na szczęście ojcowska Opatrzność Boża uzupełnia braki, wynagradza dobrą wiarę i nie opuszcza "ludzi prawego serca".

Już czas przerwać tę zmowę milczenia o fenomenie "Drogi Neokatechumenalnej." Społeczeństwo ma prawo być poinformowane o Ruchu, który przybiera rozmiary międzykontynentalne, jest silny dzięki poparciu duchowieństwa i dzięki potędze finansowej, którą dysponują tylko bardzo nieliczne dzięki instytucje religijne. Jest konieczne, by prasa katolicka uwolniona od kompleksów "liczenia się ze względami" i /zrozumiałych, niestety/ obaw, zaczęła mówić wszystko: nie tylko o tym, co jest dobre /o czym wszyscy wiedzą wszystko/, lecz również, i ze szczególnym naciskiem, o tym, co jest złe, to znaczy o błędach w wierze, o nieuleczalnej awersji do Kościoła hierarchicznego, do Kościoła rzymskich Papieży, wielkich Soborów powszechnych, od Nicei do Trydentu, aż do nie zrozumianego i zdradzonego Soboru Watykańskiego II .

Zasługiwałbym bez wątpienia na naganę, gdybym w Ruchu Neokatechumenalnym widział samo tylko zło. Uznaję, że już sama jego nazwa jest świetna i zdradza pewien błysk geniuszu u tych, co ją obmyślili. Jest jak najbardziej oczywiste, że do "chrztu" ludzie dorośli mogą się na nowo przygotować i przeżyć go bardziej godnie i z inną dojrzałością duchową, nareszcie zdolni do przyjęcia w sposób bardziej świadomy i wolny obrzędu chrzcielnego, aniżeli kiedyś, rodzice bowiem chrzestni nie mogli ich w tym zastąpić, i stąd ta przydatność procesu wychowawczego, jako stopniowego uświadamiania sobie i rozumienia tego sakramentu, będącego fundamentem dla wszystkich innych.

Jest to prawdziwe przede wszystkim dzisiaj, nawet w narodach tradycyjnie "chrześcijańskich", gdzie Kościół liczy mnóstwo ochrzczonych niedowiarków, dla których łaska chrztu okazała się jałowa i bezpłodna, jak siewne ziarno zduszone bujną gęstwiną namiętności i światowych dążeń. Otóż Ruch zmierzający do ożywienia wiary w tę łaskę i rozwijania wszystkich możliwości życia wewnętrznego aż do "stanu człowieka doskonałego, do miary wielkości według Pełni Chrystusa", taki Ruch musi być uznany za dar Boży dla Kościoła.

Wyjątkowość samej idei "Drogi" jest niezaprzeczalna. Polega ona na energicznym apelu, aby ponownie przeżyć swój chrzest, rozbudzić specyficzną moc "odrodzenia" w Chrystusie ukrzyżowanym i zmartwychwstałym, zapoczątkować bardziej autentyczne życie chrześcijańskie. Z tego punktu widzenia, "duchowość" przypomniana przez Kiko jest niewątpliwie fundamentalna dla wszystkich innych możliwych w Ciele Mistycznym.

To bowiem właśnie stanowi jakby duszę każdego szczerego "pierwszego" i "drugiego nawrócenia", rozumianego jako przejście od grzechu do łaski, od łaski do świętości. Mówimy tu o doświadczeniu najwznioślejszym, udokumentowanym przez całą literaturę hagiograficzną... A zresztą czy początek wszystkich zakonów - w osobach ich założycieli - nie kształtuje się w najściślejszym zespoleniu z charyzmatem tego przemieniania się w Chrystusa, które potem owocuje oszałamiającą aktywnością apostolską, ogarniającą wszystkie dziedziny i wszystkie poziomy życia ludzkich społeczności?

Powtarzam: idea "rozbudzenia", które ma zapoczątkować pewien typ życia "po chrzcie", jest opatrznościową nowością, która niezaprzeczalnie przyciąga i porusza aż do entuzjazmu. Tylko w takim rozumieniu zasłużyła ona na uznanie i zachętę ze strony Pawła VI i Jana Pawła II. Uznali oni bowiem "Drogę" za dzieło Ducha Świętego, który nie tylko po Soborze Trydenckim, ale i po Soborze Watykańskim II "sprawia, iż rodzą się impulsy do większej wierności wobec Ewangelii" i powstają "nowe instytucje, wprowadzające je w praktykę."

Przeto, biorąc pod uwagę jej głęboki zawiązek (nù cleo profondo) Droga Neokatechumenalna nie różni się istotnie od innych kierunków i ruchów reformy, które powodowały nieraz decydujący zwrot w historii Kościoła, nadając charakterystyczne znamię danej epoce. Niech wystarczy tu przypomnienie wspaniałego wpływu cywilizacyjnego, jaki wywarł w Europie zakon benedyktynów po upadku Imperium Rzymskiego. Zbyteczne tu jest wskazywać na powszechnie odczutą zmianę kierunku w średniowieczu, którą zawdzięczamy przesłaniu i działalności zakonów żebraczych i przynależnych do nich zasłużonych zakonów trzecich.

Wszystkim też jest znany bujny rozkwit duchowy, będący owocem kontrreformacji, zapoczątkowanej w Trydencie, a który wydał olbrzymie postacie świętych, pasterzy, teologów, mistyków, misjonarzy. Wystarczy wspomnieć charyzmaty Karola Boromeusza i Franciszka Salezego, Teresy z Avila i Jana od Krzyża, Ignacego Loyoli, Filipa Nereusza, Franciszka Ksawerego i stu innych do czasów Rewolucji Francuskiej.

W Kościele, licząc od czasów Oświecenia, pojawiło się mnóstwo rewelacyjnych inicjatyw o kipiącej żywotności, jedynej w swoim rodzaju: do dawnych i zasłużonych wspólnot zakonnych rozsianych po Europie, o głębokiej duchowości i nastawieniu humanitarnym, wkrótce dołączyło ponad 150 instytucji religijnych prowadzonych przez duchownych, lecz również przez ludzi świeckich, a wszystkie były niezmiernie aktywne we wszystkich dziedzinach życia Kościoła.

U schyłku tego stulecia, wstrząsanego bijącym w oczy, lecz i gorączkowym, ogłupiającym aktywizmem, gdy społeczeństwo wysławia i przedkłada "działać" ponad "modlić się" i "cierpieć", "mieć" ponad "być", uważam za swój święty obowiązek przypomnieć nieobliczalne zasługi sześćdziesięciu wielkich rodzin zakonów klauzurowych, "najwybrańszej cząstki owczarni Chrystusowej". "Zaiste - wypowiedział swój sąd Pius XI o tych zakonnicach - są to dusze najczystsze i najwznioślejsze, które swym cierpieniem, miłością i modlitwami pełnią w Kościele apostolstwo najbardziej uniwersalne i płodne, choć ukryte w milczeniu." "O wiele bardziej wspomagają rozwój Kościoła i zbawienie rodzaju ludzkiego te dusze, które stale poświęcają się modlitwie i pokucie, aniżeli ci, co swoja pracą uprawiają rolę Pańską; ponieważ gdyby te pierwsze nie sprowadzały z nieba obfitości łask dla nawodnienia owego pola, robotnicy ewangeliczni osiągnęliby ze swej pracy na pewno znacznie uboższe plony."

Słowem, "do sióstr klauzurowych /.../ należy prymat w służbie Bożej, którą jest nieustająca modlitwa, absolutne oderwanie się od wszystkiego i wszystkich, zamiłowanie do ofiary wynagradzającej za grzechy świata." I jeszcze słowa Pawła VI do nich zwrócone: "Kościół widzi w was najwyższy wyraz samego siebie: wy, w pewien sposób, jesteście na szczycie."

Obecnie istnieje ponad 1400 instytutów żeńskich z dziesiątkami tysięcy dusz rozsianych po całym świecie i poświęcających się wszelkim formom służby społecznej, a podtrzymywanych chrześcijańskim ideałem miłości, która się nigdy nie nuży. Któż nie zna wielkiego dzieła opiekuńczego, niemal ze swej natury heroicznego, Matki Teresy z Kalkuty? Wszystkim też znana jest działalność, rozwijana od ponad wieku przez Akcję Katolicką, która ma niewymierną zasługę wychowania do świętości setek wiernych wszelkiego wieku i z wszystkich warstw społecznych. Nie mówmy już o takich ruchach, jak Focolarini, Opus Dei, Odnowa w Duchu Świętym, Comunione e Liberazione i o innych nie do policzenia, dużych i małych wspólnotach wszelkiego typu, które powstały w okresie posoborowym, a są promowane przez laikat, kapłanów, biskupów... Niepodobna zliczyć "grup modlitewnych", "wolontariatu" i działalności apostolskiej w tysiącznych postaciach, rozwijających się w najbardziej heroicznym ukryciu i w anonimowości naprawdę godnej podziwu.

Byłoby otóż czymś niesprawiedliwym nawet samo porównanie kikowej "Drogi" do nieogarnionej masy dobra, realizowanego przez wszystkie inne "siły", którymi rozporządza Kościół... I byłoby absurdem sądzić, że Duch, które je wszystkie ożywia, różni się od Tego, który pobudza każdego z wierzących, by głębiej uświadamiał sobie swój chrzest, by wnikał w jego znaczenie, by ożywiał w sobie jego łaskę. Stawać się coraz bardziej "chrześcijanami", wrastać coraz głębiej w Ciało Mistyczne Chrystusa i wchłaniać żywotność nieustającego procesu śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, czyż nie oznacza to, że wszyscy jesteśmy wiecznymi katechumenami, zawsze z siebie niezadowoleni, zawsze udręczeni niezaspokojonym pragnieniem, by się upodobnić aż do utożsamienia się z Chrystusem, ukrzyżowanym i zmartwychwstałym?

Zasługa Ruchu Neokatechumenalnego, niezaprzeczalnie znaczna, sprowadza się do tego, że przypomniał on w sposób bardziej dobitny podstawowy obowiązek, zawsze z korzyścią odczuwany i przeżywany przez wszystkich wierzących, właśnie dlatego trzymających się - trzeba to koniecznie dodać - ścieżki prawowierności, czego nie da się powiedzieć o bardziej świadomych uczniach Kiko.

Przeto, jeśli jest działaniem otwarcie heretyckim projektować proces rechrystianizacji współczesnego świata proponując Drogę Neokatechumenalną, opartą na założeniach teologicznych Kiko-Carmen, również to jest zarozumiałością nie do zniesienia utrzymywać, że metoda "katechumenatu" przez nich wykreowanego jest jedynie ważna w Kościele... Aby dojść do takich stwierdzeń, trzeba by przekreślić historię, nie mieć pojęcia o żywotności Mistycznego Ciała Chrystusa, znieważyć miliony i miliony wiernych ożywionych wręcz innym duchem, wychowanych w innej szkole życia, godnych nieporównanie wyższego szacunku.

Sądzę, że Kiko ze swą "Drogą" nie może kusić się o osiągnięcie większych rezultatów od tych, które Kościół przyznaje swoim wielkim synom z czasów minionych.

Pomimo to jego dzieło może imponować, nawet jeśli się uwzględni to, że jest ono faworyzowane i cieszy się niezmiernym poparciem nowoczesnych środków komunikacji. Czytam, że obecnie Droga Neokatechumenalna, obecna także w krajach Wschodu, liczy ponad 10.000 wspólnot, czynnych w 3000 parafii, w 650 diecezjach, w ponad 80 państwach. W samych Włoszech tych wspólnot jest około 3000, obecnych w tysiącu parafii i 185 diecezjach.

Pozostają jednak dwa problemy do wyjaśnienia.

Czy te niewątpliwe sukcesy byłyby równie możliwe bez stosowania metody wprowadzonej i narzucanej przez Kiko i jego współpracowników?

Mam na myśli formowanie małych grup po 30-50 osób, które od "fazy kerygmatycznej" czyli przepowiadania, są ustawicznie na oku i pod opieką w okresie zwanym "prekatechumenalnym", a trwającym dwa lata. Z kolei następuje "przejście do katechumenatu", na dwa lata, wreszcie "katechumenat właściwy", bardziej intensywny i formacyjny - trzyletni, po zakończeniu którego następuje "wybranie", okres katechezy pogłębionej trwającej aż do "odnowienia obietnic chrztu".

"Droga" więc przeciąga się do ośmiu lat, rozwija działalność w obrębie parafii, gdzie z roku na rok organizują się nowe wspólnoty, z których każda wypełnia swój kurs, według własnego rytmu, skupiona przy swoim "prezbiterze", skutkiem czego parafia otrzymuje strukturę jakby małego układu atomowego, mającego swoje centrum w proboszczu.

Po zakończeniu "Drogi" grupy powracają do parafii, by ją "animować", dzieląc się mianowicie ze zwykłymi wiernymi bogactwem duchowym nagromadzonym w czasie długich lat formacji.

Wśród nowości bardziej charakterystycznych figuruje urząd "katechistów wędrownych"; są to ekipy neokatechumenów złożone z kapłana, któremu towarzyszy młodzieniec i prawie zawsze para małżeńska ze swymi dziećmi, wszyscy skierowani do głoszenia misji, co dotąd było zastrzeżone dla duchowieństwa. Ponieważ zrzekli się własnych dóbr, są utrzymywani przez wspólnoty, z których pochodzą.

Odpowiadając na postawione wyżej pytanie, sądzę, że prawdopodobnie Kiko, gdyby się nie posługiwał opisaną metodą, niewiele albo i nic by nie osiągnął, biorąc pod uwagę warunki socjokulturalne obecnego momentu historycznego. Mam na myśli głównie jego osobowość, jego niepospolite zdolności organizacyjne. Jest to pozytywny aspekt jego dzieła, któremu uczciwie nie można zaprzeczyć, nawet jeśli ta "metoda" powinna być na nowo przemyślana i poprawiona, przede wszystkim w swoim kontekście doktrynalnym, jak to dalej wyjaśnię.

O wiele poważniejsze jest pytanie drugie: Czy Kiko mógłby opracować swoją "Drogę", nie opierając się na założeniach teologicznych, ukazanych w moim krytycznym studium?

Jestem tego absolutnie pewien, że mógłby: po pierwsze, ponieważ na drodze "reform", także najbardziej rozległych i radykalnych, miał on poprzedników, liczne zastępy Świętych, którzy pozostali jak najwierniejsi Magisterium Kościoła. Kiko mógł i powinien był pójść w ich ślady, bez poświęcenia czegokolwiek ze swego programu; po wtóre, ponieważ "teologia" przez niego wybrana jest tak dalece błędną, że jego "metoda" pozbawiona została jedynej treści, jaką jest prawda, która mogłaby jej zapewnić rzeczywistą i trwałą skuteczność.

Stąd wniosek, że sukcesy przez niego osiągane należy przypisać najpierw łasce Bożej, które uzupełnia braki ludzkie, działając w duszach pomimo ignorancji, uprzedzeń i błędów, które w nich występują... Zawdzięcza się je, ponadto, wyjściowej postawie, ukształtowanej w uprzednim wychowaniu katolickim w rodzinie i w parafii, dzięki której "Droga" była tylko sposobnością, a nie przyczyną zmuszającą do wewnętrznego rozbudzenia. Rozumując logicznie, rzekomi dogmatycy Ruchu Neokatechumenalnego mogą raczej zgubić drogę zbawienia i zaprzepaścić odkupieńczą moc chrystianizmu, głoszonego przez Kościół katolicki. Zakończmy tę kwestię, cytując Kiko, który poucza, iż:

Jeżeli Kościół nie jest obiektywnie "jedyną deską ratunku, której wszyscy powinni się trzymać, by dostąpić zbawienia", to nie jest on jedynym Kościołem założonym przez Chrystusa, nie jest jedyną Owczarnią dla Jego owiec, wyższą od wszelkich innych religii, chrześcijańskich i niechrześcijańskich. A jeśli to przyjąć, to Droga Neokatechumenalna mogłaby mieć jako swą ostateczną metę jakikolwiek inny typ religii, obojętnie jaki... Jeśli "misją Kościoła" nie jest "ogarnięcie wszystkich ludzi, co są na zewnątrz .../ i wprowadzenie ich do wnętrza...", to jaki cel ma dzieło "katechistów wędrownych"? Byłoby ono niepotrzebne, jak i praca wszystkich misjonarzy rozsianych po świecie... Innymi słowy: jeśli nie jest konieczna przynależność do Kościoła jako społeczności widzialnej i hierarchicznej, Chrystus mógłby go nie zakładać, nie ustanawiać, nie nadawać mu własnych uprawnień...; nie rozkazałby Apostołom, aby szli na cały świat i przepowiadali wszystkim Jego Ewangelię...; nie powiedziałby, że będą zbawieni tylko ci, którzy uwierzą i zostaną ochrzczeni.

Jeśli w Kościele katolickim nie ma ministerialnego kapłaństwa istotnie różniącego się od kapłaństwa wspólnego wszystkim wiernym, to nie ma też wcale żadnej Hierarchii. Kiko odrzuca "Kościół jurydyczny", właśnie dlatego, iż uznaje jedyne kapłaństwo Chrystusa. Logicznie z tego wynika, że Papież, biskupi i kapłani przypisują sobie władzę, której nie mają i nie mogą sprawować względem swoich wiernych. Lecz jeślibyśmy przyjęli tę hipotezę, jak może Kiko podpierać się prestiżem Papieża i czuć się silnym jego protekcją, cieszyć się z jego przychylności?... Dlaczego odwołuje się do autorytetu biskupów i potrzebuje współpracy kapłanów? Kim w rzeczy samej są oni jego zdaniem? Czy można wykluczyć z absolutną pewnością, że to, co się mówi o jego "Drodze", nie jest produktem kolosalnego złudzenia, zrodzonego z egzaltacji i religijnego fanatyzmu? Ktoś podejrzewa nawet intencję diabolicznego manewru; może idzie w tym za daleko, i miejmy nadzieję, że to podejrzenie jest tylko złośliwą insynuacją, obiektywnie nie uzasadnioną...

Kiko naucza "Słowa Bożego" jedynie z Biblii i przy interpretowaniu jej nie stosuje żadnego innego kryterium, jak tylko samą Biblię, porównując ze sobą miejsca paralelne. Ignoruje więc Tradycję i, w sposób szczególny, wypowiedzi Magisterium... Jego "katechiści", pozbawieni tego przewodniego światła, jaki chrystianizm mogą sami znać i innym przekazywać, zwłaszcza w krajach misyjnych?... Z tego względu ich apostołowanie jak może się odróżniać od nauk misjonarzy protestanckich?...

Zarozumialstwo skłaniające Kiko do wyjaśniania Biblii bez pośrednictwa Magisterium zaślepia go do tego stopnia, że nie uznaje on charakteru głównie odkupieńczego dzieła Chrystusa, o którym świadczy każda karta Nowego Testamentu. I dla podparcia swojej tezy, ośmiela się nawet cytować Sobór Watykański II, którego dokumentów prawdopodobnie wcale nie czytał, gdyż nie są bynajmniej po jego myśli.

Zastanówmy się: po odrzuceniu faktu Odkupienia, z jakąż radosną nowiną mogą zapoznawać się "katechumeni" Kiko?... Jakąż nadzieją może być umocniona ich "Droga"?

Powoływać się bezpośrednio na Biblię z wykluczeniem autorytetu Magisterium oznacza - zgodnie z protestancką tradycją irracjonalistyczną i fideistyczną - że panu Kiko brak zaufania do rozumu, co go odstręcza od jakichkolwiek dociekań w zakresie teologii spekulatywnej. Carmen Hernandez wyraża tę myśl, gdy krytykuje pojęcie Objawienia takie, jakie jest wykładane w seminariach duchownych: "Sięgając głębiej, jest tam zawsze kompleks prawdy i traktatów, w których Bóg to i to powiedział. U Izraela - dodaje - wcale tak nie jest." Przede wszystkim: także Izraelowi Bóg objawił prawdy obiektywne, dotyczące Jego samego i Jego dzieła; po wtóre, chrześcijanin powinien uczyć się i dociekać Objawienia jedynie pod kierownictwem Kościoła katolickiego.

Otóż Kościół katolicki istotnie podaje do wierzenia "kompleks prawd", czyli szereg "dogmatów", i żeby je wyjaśnić i włączyć w jedną, spójną i logiczną wizję, zachęca teologów do opracowywania "traktatów". Jeśli w seminariach założonych przez Kiko młodzi ludzie nie studiują teologii, by przyswoić sobie prawdę objawioną przez Boga i wykładaną przez Kościół, jego projekty odnowy Kościoła są czystym absurdem, mogłyby tylko zrodzić nowe herezje, doprowadzić do schizmy..

Carmen udowadnia, że wcale nie zrozumiała Odkupienia, gdy twierdzi, że ono "jest zawsze abstrakcją, oderwanym pojęciem".. jak gdyby prawdy dotyczące tajemnic Bożych nie wymagały potężnego wysiłku abstrakcyjnego myślenia, jak gdyby "idea" nie była refleksem światłości Słowa, Logosu... I z każdego punktu widzenia arbitralnie postępuje ten, kto po hegeliańsku rozumie "Słowo Boże" jako doraźną "interwencję", "wydarzenie", "zadziałanie". "Słowo Boże" jest samym Bogiem, a Boga nie można zredukować do "wydarzenia". On jest Aktem Czystego Istnienia, niezmiennym, wiecznym.

Fundamentalną przesłanką zbawienia jest dramatyczna, realna rzeczywistość grzechu, grzechu rozumianego jako fakt moralny, zakładający możliwość wyboru. Jednak zdaniem Kiko ten wybór nie jest dla człowieka możliwy, gdyż nie może on pełnić dobra ani oprzeć się złu. Otóż jeśli wola ludzka ze swej natury nie jest zdolna do czynienia wyboru, to nie jest też możliwy "grzech", z kolei nie może więc być żadnego "nawrócenia". A jeśli tak, to nie ma sensu rozprawiać o "Drodze", a głoszenie jej przez Kiko jest czystą iluzją.

"Droga na oślep!" - także dlatego, że jest źle zaprogramowana. Gdyby tę "Drogę" oświeciła wiara, byłaby ona stopniową, mądrze dostosowaną do wewnętrznego usposobienia wiernych, byłaby procesem coraz głębiej pojmowanego i przeżywanego misterium chrześcijaństwa... Szczytem zaś najwyższym postępu duchowego "konwertyty" jest Eucharystia, stanowiąca "serce" Kościoła, centrum kultu, cel wszystkich innych sakramentów, preludium życia wiecznego. Lecz Eucharystia, według Kiko, nie jest tym wszystkim, gdyż od samego początku "Drogi": daje prawo do Eucharystii wszystkim, nawet - jak zobaczymy - kryminalistom, bezbożnikom, złodziejom i prostytutkom...

Jesteśmy zatem poza drogą. Wiarę, historię, liturgię, życie wewnętrzne - wszystko bierze się pod nogi, wszystko jest podeptane i to beztrosko. Chrzest, który ma być początkiem życia chrześcijańskiego, znakiem "odrodzenia: człowieka w Chrystusie", jest celebrowany na zakończenie "Drogi", jak gdyby już potem niepotrzebny był dalszy wysiłek na "Drodze", co nie zna postojów, i w pracy nad "odrodzeniem", które nigdy nie jest doprowadzone do końca.

Jeśli wola ludzka nie odpowiada za grzech, trzeba go - zdaniem Kiko - przypisać jedynie wpływowi diabła, któremu niepodobna się oprzeć: człowiek jest "igraszką demonów. Stał się niewolnikiem Złego. Zły jest jego panem..." Właśnie dlatego człowiek nie jest w stanie obrazić Boga, któremu też nie jest winien żadnego zadośćuczynienia, i stąd może spodziewać się wszystkiego jedynie od Chrystusa, którego śmierć mimo to nie ma znaczenia "zadośćczyniącej ofiary". Tym się tłumaczy, dlaczego Kiko nie chce nic wiedzieć o żadnych "ofiarach": Boża sprawiedliwość ich nie wymaga.

Głosząc takie "prawdy", Kiko nie liczy się z tym, że staje w opozycji do całego mnóstwa tekstów Pisma św. Jak więc może nowa wspólnota wyruszać w Drogę, opierając się na pierwszej "nodze" swego "trójnoga", na "słowie Bożym", według którego Chrystus zbawił człowieka, ponieważ oddał się na ofiarę za jego grzechy, zadośćczyniąc sprawiedliwości Bożej? Czy nie mamy do czynienia z Drogą, która zmierza do przepaści najbezbożniejszej herezji? Krzyż może być "chwalebny" dla neokatechumenów tylko wtedy, jeśli jako narzędzie i symbol śmierci Jezusa jest dla nich najwznioślejszym i dotykalnym wyrazem Jego miłości do Ojca, obrażonego przez grzech i przebłaganego Jego ofiarą.

Jest to jedyny sensowny język dla każdego, który wyrusza w Drogę, by się stać chrześcijaninem w całym tego słowa znaczeniu.

Negując realną rzeczywistość grzechu jako obrazy Boga i, w konsekwencji, obowiązek zadośćuczynienia Bogu i konieczność "ofiary", Kiko pojmuje śmierć Chrystusa nie jako Jego ekspiacyjną ofiarę, lecz jedynie jako "przejście" do prawdziwego życia lub powrót do Ojca, jako Jego Paschę. I właśnie mocą swego zmartwychwstania wydziera On spod władzy śmierci również ludzkość, w Nim przywróconą Ojcu. Tak więc Pascha jest przyczyną naszego odrodzenia, Pascha, która jawi się jako centralne misterium zbawienia.

Misterium to jednak zostało głęboko zafałszowane, ponieważ zlekceważono tu absolutnie pewną treść dogmatu, zawartego w źródłach Objawienia i głoszonego przez Magisterium. Mówiłem o tym powyżej, referując myśl Jana Pawła II, według którego odkupienie zawdzięczamy ofierze Krzyża, najwyższej przyczynie, która wysłużyła nam zbawienie.

- Według Kiko śmierć /wraz z lękiem, który wywołuje/ jest najgorszym złem, gdy tymczasem według wiary katolickiej śmierć jest tylko następstwem grzechu, a grzech jest korzeniem wszelkiego zła;

- toteż by odnieść zwycięstwo nad śmiercią, trzeba było najpierw odnieść zwycięstwo nad grzechem;

- lecz to nie byłoby możliwe na mocy śmierci Chrystusa, rozumianej zwyczajnie jako fakt biologiczny: potrzeba było, by Jego śmierć miała walor moralny aktu kultu, to znaczy, by Chrystus podjął ją jako najwyższy akt miłości ku Ojcu i aby była przyjęta jako ekspiacja za grzech jako obrazę Boga.

W rezultacie, dystansując się od takiego rozumienia rzeczy, Kiko nie wie, jak wytłumaczyć śmierć Chrystusa. Dla Jezusa Chrystusa, Słowa Wcielonego, czymś naturalnym było bytowanie w chwale Bóstwa, mógł przeto przyjąć naturę ludzką niecierpiętliwą i tak samo polecić człowiekowi obchodzić swoją Paschę, jako przejście od śmierci do życia. Innymi słowy, Kiko nie rozumie, że prawdziwą śmiercią jest tylko grzech, a prawdziwym życiem jest głównie życie łaski, jako odzyskanie przyjaźni z Bogiem.

Zaprzeczając ofierze krzyża, Kiko odrzuca również ofiarę ołtarza. Eucharystia nie uwiecznia - jego zdaniem - krwawej ofiary złożonej na Kalwarii, ponieważ "ta liturgia jest sakramentem przejścia Jezusa Chrystusa od śmierci do zmartwychwstania" i - tak pojmowana - przedstawia ona drugą "nogę" "trójnoga", który tworzy Drogę Neokatechumenalną: "Kościół głosi Zmartwychwstanie zasadniczo poprzez Eucharystię. Eucharystia jest obwieszczeniem, jest kerygmą powstania Jezusa Chrystusa ze śmierci/.../. Jest Paschą, jest sakramentem wiecznym i działającym, w którym Duch działa i wskrzesza umarłych, którzy uczestniczą i spożywają ten chleb i piją z tego kielicha..." Jest "uobecnieniem zwycięstwa nad śmiercią..."

Znajdujemy się dokładnie na antypodach wiary katolickiej. Kiko sfałszował formę i treść, znak i rzecz oznaczoną w liturgii celebrowanej przez Kościół od dwóch tysięcy lat, wymyślając inną, całkowicie swoją.

Zamiast ołtarza postawił stół; lecz usuwając ołtarz, pozbył się "sakramentalnego kapłaństwa", zarazem i Kościoła hierarchicznego... Słowem, skończył na tym, iż pozbawił wiernych "szczytu i źródła całego kultu oraz życia chrześcijańskiego". Zdradzając misterium eucharystyczne, Kiko pozbawił swoją metodę rechrystianizacji wszelkiej możliwej skuteczności odnowicielskiej.

Przewrót w liturgii katolickiej powoduje następstwo jeszcze bardziej godne ubolewania, mianowicie odrzucenie "Obecności eucharystycznej" zawdzięczanej cudowi przeistoczenia, jak już stwierdziłem powyżej.

Może nawet bezwiednie, Kiko przychylnie traktuje świeżą teorię heretycką o "transsygnifikacji", potępioną przez Pawła VI.. Tak naprawdę, jego zdaniem, przez słowa konsekracji istota chleba (w znaczeniu ontologicznym, obiektywnym) nie ulega zmianie; przez konsekrację chleb uzyskuje jedynie nową wartość, jako że się odnosi do Ducha Chrystusa, który zmartwychwstaje i wskrzesza wierzących. Jego obecność realizuje się nie przez to, że chleb staje się Jego Ciałem, lecz tylko dzięki temu, że chleb staje się symbolem tego Ciała zmartwychwstałego w przejściu ze śmierci do życia, z poniżenia do chwały.

A więc sam w sobie i sam przez się - co do swej istoty - ten chleb pozostaje nadal zwyczajnym pokarmem człowieka i dlatego nie należy mu się adoracja, podobnie jak okruchom, które pozostają lub spadają ze stołu. "Ten chleb - tłumaczy Kiko - był już przedmiotem świętowania u ludów pogańskich, jako nowy chleb, po nadejściu wiosny. Dla Izraelitów ten chleb otrzymuje nową treść, nowe znaczenie: wyjście z Egiptu. Jezus nadaje mu jeszcze inne, nowe znaczenie: ten chleb jest moim ciałem, które się wydaje na śmierć za was. Jezus Chrystus nie wymyśla znaku, który był znany od najdawniejszych czasów; nadaje temu znakowi pełnię znaczenia, nowe znaczenie. Ponieważ On dopełnia Paschy, On dokonuje przejścia od niewoli śmierci do Ziemi Obiecanej, którą jest przybycie do Ojca, szczęśliwość, Jeruzalem prawdziwa..."

Zastanawiając się nad tego rodzaju egzegezą Ostatniej Wieczerzy, uznaję, że Jezus mógłby urzeczywistnić swoją obecność także w taki sposób i w granicach, o których mówi Kiko. Lecz w dziedzinie nadprzyrodzonej "czysta możliwość", jeśliby nawet była przedmiotem hipotezy teologicznej, nie będzie nigdy konkretną treścią Objawienia, czyli prawdą, w którą trzeba wierzyć i którą trzeba żyć.

Krótko mówiąc, ta egzegeza kontrastowo odbiega od Tradycji i uroczystego Magisterium Kościoła katolickiego, co wystarcza, by ją odrzucić jako heretycką.

Otóż gdy już przekreślił Eucharystię, największy ze wszystkich sakramentów, jedyne i nieogarnione Serce Kościoła, jak może Kiko ważyć się na formowanie "wspólnot neokatechumenalnych"? Brakuje im owego "Centrum przyciągania", które pociąga i wszczepia w Siebie wszystkich ich członków, jednocząc je z Bogiem i pomiędzy sobą. A więc wspólnoty bez duszy, pozbawione życia. Jakich osiągnięć mogą się spodziewać?... jak długo trwać będzie zapał dotychczas okazywany?...

Sukces i szybkie rozprzestrzenianie się Drogi Neokatechumenalnej w dużej mierze należy przypisać oddziałującym na psychikę i spektakularnym elementom, które charakteryzują życie tych wspólnot; tu wszystko jest zaprogramowane w sposób ścisły, skomplikowany, mechaniczny, zdolny ludziom na to nie przygotowanym zaimponować nowością aparatu, śpiewów, gestów, obrzędów, ustalonych "odcinków" "Drogi", a nawet języka, który Kiko zapożycza ze źródeł hebrajskich, popisując się erudycją biblijną, jakby godną pozazdroszczenia...

Ulegając manii "pierwotności" nabrał przekonania, że "chrześcijanin, jeśli naprawdę chce się odnowić, nie może odcinać się od swych korzeni, gdyż i prawdziwe odnowienie się chrześcijaństwa będzie powrotem do źródeł, do korzeni...

Takie twierdzenie budzi odruch zaprzeczenia, ponieważ mamy pewność, że nowość chrześcijaństwa jest absolutna, wieczna, podobnie jak nowość przesłania ewangelicznego, jak jedyna i Boska Osoba Chrystusa, jak "źródlane" jest Jego objawienie Ojca. Stąd "starożytnym" jest tylko świat hebrajski, ponieważ jego kultura została przezwyciężona, zanikły jego rytuały i obrzędy, jako że nie okazały się niczym więcej, jak obrazami, zapowiedziami, cieniami "Nowego Przymierza", jedynej rzeczywistości, która istnieje i ma w sobie i sama przez się znaczenie definitywne i wieczne.

Odnosi się wrażenie, jakby neokatechumeni chcieli być strażnikami tych "cieni"; czcząc znaki, zdają się zapominać o rzeczywistości, na którą znaki wskazują, a która stanowi najprawdziwsze bogactwo Kościoła .

Zreasumujmy więc pobieżnie te błędy:

- grzech nie jest naprawdę grzechem, gdyż jest niedobrowolny...

- nawrócenie nie jest rzeczywiste, ponieważ jest niemożliwe dla człowieka, niezdolnego do wyboru czy to do dobra, czy to do zła;

- żal za grzechy, pokuta, zadośćuczynienie nie mają sensu dla kogoś, kto w ogóle nie mógł obrazić Boga;

- zbawcze oddziaływanie Chrystusa nie jest skuteczne, ponieważ pozostawia człowieka - w jego wnętrzu - grzesznikiem;

- Jego śmierci nie da się rozsądnie wytłumaczyć, ponieważ Jezus, Słowo Wcielone, mógł bez umierania uwolnić człowieka z niewoli śmierci;

- samo Jego zmartwychwstanie było bezpożyteczne, ponieważ rozporządzając najbogatszą, niewyczerpaną żywotnością, nie potrzebował "powracać do życia";

- gdy się nie uzna zasługi śmierci-ofiary /najwyższego aktu miłości/, zmartwychwstanie nie może być otoczone chwałą, mieć charakteru "nagrody";

- Kościół, społeczność ze swej istoty jak najbardziej religijna, nie ma własnego kultu, ponieważ - oczywiście według Kiko - nie składa żadnej ofiary:

- pozbawiony Eucharystii, jako Boga-z-nami, Kościół nie posiada ani widzialnej podstawy, która nadaje mu byt i w istnieniu podtrzymuje, ani ośrodka, dokoła którego mógłby skupiać swe życie, ani Pokarmu, który by go karmił i umacniał;

- nie mając kapłaństwa ministerialnego, sakramentalnego, nie ma też wcale widzialnej Hierarchii, jest więc społecznością anarchiczną i bezgłową;

- chrzest, do którego Droga Neokatechumenalna ma prowadzić, jest "odrodzeniem" bardziej pozornym, niż rzeczywistym, ponieważ wcale nie jest jasne, czy obdarowuje nowym życiem nadprzyrodzonym, które zawdzięczamy łasce uświęcającej i praktykowaniu cnót wlanych, moralnych i teologalnych, wysiłkowi, by trwać w łączności z Bogiem, stanowiącej preludium uczestniczenia w życiu trynitarnym... Wszystko to nie miałoby żadnego sensu, jeśli człowiek w swej głębi pozostaje grzesznikiem, niewolnikiem namiętności, niezdolnym do zapanowania nad sobą, do poprawy z własnych braków i błędów, do zdobywania się na heroizm, naśladowania Świętych, przemieniania się w Chrystusa... Jeżeli wszystko przyznaje się Bogu, a człowiekowi zgoła nic (gdyż człowiek ma biernie oczekiwać wszystkiego od Boga), Drogę Neokatechumenalną czeka niewątpliwie upadek, gdyż działa bez celu...

- słabość i bierność woli ludzkiej jest tak wielka, że tylko zbawcze oddziaływanie Chrystusa Zmartwychwstałego unieszkodliwia tę niegodziwą grę szatana, i to do tego stopnia, iż wyklucza konieczność kary czyśćcowej, a tym bardziej możliwość potępienia: "Kościół zbawia wszystkich, ponieważ przebacza wszystkim. Jeśli jest on Chrystusem, a Chrystus jest Bogiem, to sam Bóg im przebaczył z góry. Kościół nie osądza, nie stawia wymagań, natomiast zbawia, leczy, przebacza, wskrzesza..." Otóż te zapewnienia, którymi triumfalnie się wymachuje, nie sprzyjają ćwiczeniu się w bojaźni Bożej, osłabiają ludzką wolę, prowadzą do zarozumiałej pewności siebie. Droga podjęta w przekonaniu o niezawodności końcowego sukcesu prowadzić może jedynie do ruiny. Tego właśnie Kościół zawsze nauczał, a potwierdzało to doświadczenie Świętych.

Zlepek, o którym mowa, znajduje się w dwóch pomniejszych skryptach Kiko i Carmen: pierwszy, z r. 1974, nosi tytuł "Wskazówki (Orientamenti) dla ekip katechistów dla Shema"; drugi, opracowany na podstawie katechez z r. 1972 z dodatkiem z r. 1986, pod tytułem "Wskazówki" (Orientamenti) dla ekip katechistów dotyczące odnowienia pierwszego skrutynium przed chrztem."

Nie dołączam prawdziwych i właściwych komentarzy, ponieważ tekst ich nie potrzebuje, również i dlatego, że łatwo dostrzec kontrasty z tym wszystkim, co myśl chrześcijańska /a także rozsądek/ wchłaniała w siebie przez tysiąclecia w spontanicznym procesie przyswajania Prawdy objawionej. Niektóre cytaty potwierdzają to, co już zostało wyjaśnione, inne przynoszą interesujące nowości, godne uwagi, gdy się chce mieć całościową wizję fenomenu "neokatechumenalnego". Nie pominę krótkich informacji dodatkowych, mniej lub więcej dyskusyjnych.

1. Co się robi w "Drodze"

W pewnym okresie: "...Nie robi się nic. Żadnej troski o parafię, żadnego odwiedzania chorych, nie robi się nic innego, tylko się słucha Słowa..." Dokładnie to, na co się użalają biskupi i proboszczowie, oskarżając "Drogę", że jest wyosobniona i paralelna do całej wspólnoty parafialnej i diecezjalnej i że się nie włącza organicznie do normalnej pracy duszpasterskiej".

2. Stanowisko i uprawnienia katechistów.

Otóż oni - nie przejmując się tym, że obrażają przyzwoitość i grzeszą arogancją - mają charyzmat egzorcyzmowania katechumenów, udzielania im "łaski dostatecznej", rozróżniania, kto ma wiarę, a kto jest jej pozbawiony.

"Kościół - przez kogo jest reprezentowany? Przez katechistów, przez nas, wtedy gdy jesteśmy na służbie, gdy jesteśmy odpowiedzialni za inicjację chrześcijańską..." Rzeczywiście, najbardziej wiarygodne świadectwa zapewniają, że katechista w osobistym i bezpośrednim kontaktowaniu się z wiernymi oświadcza, że jest "samym Bogiem", a co najmniej "Aniołem Bożym"; w publicznych spowiedziach dręczy on sumienia neokatechumenów, wyciągając z nich poniżające samooskarżenia, wytwarzając klimat terroru, rozpętując prawdziwe burze podejrzeń, nienawiści... Pewna kobieta - sama mi się zwierzyła - została zmuszona do publicznego oświadczenia, że była prostytutką, chociaż nigdy nią nie była; katechista więc ma prawo ćwiczyć w pokorze nawet zmuszając do kłamstwa.

Tylko ten, kto we wszystkim i całkowicie jest posłuszny katechiście, jest "dobrym i w porządku."

Ale kto ma jakieś zastrzeżenia i nie zadowala ich we wszystkim, - "niczego nie zrozumiał" i traci w grupie wszelki szacunek i wpływ. "Podobnie niweczy się zaufanie do kapłanów, gdyż wmawiają bez końca, że nauczycielami wiary, sędziami charyzmatów, właścicielami i rozdawcami Ducha Świętego są tylko oni, katechiści, i że z racji tego przywileju trzeba ich słuchać i okazywać uległość bez dyskusji..." Jest to cytat z listu opatrzonego podpisem.

3. Plotkowanie przeciw duchownym

W przypowieści o faryzeuszu i celniku Kiko w tym pierwszym widzi mnicha, a w celniku - prostytutkę... "Na tych zebraniach - opowiedziano mi - gada się bez końca na księży, na duchowieństwo, że przez 2000 lat nie potrafili wiele zdziałać. Za to Kiko jest "Słowem", którego trzeba słuchać. Tam zwłaszcza, gdzie "księża niczego nie rozumieją".

4. "Dopiero dzisiaj Kościół odkrywa,

że jego pierwszym zadaniem jest ewangelizować..." Czyżby to odkrycie było zasługą neokatechumenów? Zanim pojawił się Kiko, nikt nie zrozumiał i nie posłuchał rozkazu Jezusa, by "iść na cały świat i głosić Ewangelię wszelkiemu stworzeniu"? Czy choćby wybór pierwszych diakonów nie był spowodowany troską Apostołów, by nie zaniedbywać "słowa Bożego" dla obsługiwania stołów"?

5. Grzech pierworodny?

W kwestii grzechu pierworodnego zarzuca się oszczerczo św. Augustynowi, że miał go jakoby zredukować do "małej skazy jurydycznej"... Święty mógłby odpowiedzieć panu Kiko słowami, których użył w polemice z Julianem z Eklany, pelagiańskim biskupem: "grzech pierworodny nie jest moim wynalazkiem, ponieważ wiara katolicka zawsze, od starożytności, głosiła jego istnienie; lecz ty, który go zaprzeczasz, jesteś niewątpliwie stronnikiem nowej herezji..." Św. Augustyn w innym, ostro polemicznym dziele "Contra Julianum", w obronie tradycyjnej prawdy wiary mógł również przytoczyć świadectwa św. Ireneusza, św. Cypriana, św. Hilarego z Poitiers, św. Ambrożego, św. Bazylego, papieża Innocentego I i jeszcze kilkunastu innych wybitnych biskupów.

6. Obrzęd chrztu:

"...Jest bardzo ważne, by chrztu udzielać tak, jak to czynił Kościół pierwotny, w całkowitej nagości..."

7. Upadek Kościoła :

"Czy my widzieliśmy kiedy dorosłego chrześcijanina? Ja dożyłem do dwudziestu pięciu lat i nie spotkałem ani jednego chrześcijanina /.../. Ci wszyscy chrześcijanie, co przychodzą i wypełniają kościoły, kiedy nam dali świadectwo dojrzałego chrześcijaństwa?..." "W całym swoim życiu nie spotkałem ani jednego chrześcijanina."

8. "Droga" nie jest dla wszystkich.

Kiko przeczy sam sobie, ponieważ raz głosi, że katechumenat jest obowiązkowy dla wszystkich, niezbędny /dla rechrystianizacji świata/. Kiedy indziej natomiast mówi coś wręcz przeciwnego: "Nie wiesz ty, czy Pan może cię wybrać albo też nie do tej drogi..."

9. Bardzo późno zaczynają się modlić

katechumeni, dopiero po paru latach. "Chcemy, żebyście na zebraniach, które będziemy mieli, od tego momentu aż do drugiego skrutynium i dalej, żebyście rozpoczęli po trosze się modlić, jak teraz was nauczymy. Do dzisiaj nie za bardzo uczyliśmy was modlitwy, ponieważ żeby się modlić, trzeba koniecznie, żebyście odczuwali potrzebę modlitwy..." Lecz któż nie wie, że "potrzebę modlitwy" powinno się pobudzać tak jak apetyt, gdyż jest ona bardziej konieczna niż chleb? Uczucie, także i nade wszystko w tej sprawie, powinno być poprzedzone i pobudzone refleksją.

10. Chrześcijaństwo bez wysiłku woli?

"Potępiliśmy to, że praktykujemy chrześcijaństwo na sposób wolontariuszy. Czyli że zobowiązujemy ludzi do angażowania swych sił, kiedy jeszcze nie mają woli oświeconej przez Ducha Świętego..."

11. "Nie ma małżeństwa poza chrześcijaństwem"...

Kiko nie uznaje "małżeństwa poza chrześcijaństwem"... Twierdzenie jak najbardziej dyskusyjne... Jeśli się małżeństwa nie uznaje i nie zawiera jako sakramentu, powinno ono być rozumiane i przeżywane przynajmniej jako kontrakt naturalny, na pewno bardziej święty i zobowiązujący od wszystkich innych.

12. Eucharystia również dla ateistów i kryminalistów.

Kiko zezwala na to: "W czasie okresu prekatechumenalnego (czyli przez dwa lata i dłużej) my nie wtrącaliśmy się do waszego życia. Przez ten czas nie powiedzieliśmy ani słowa o seksie, o pracy...; jeden ma przyjaciółkę, inny kradnie, jeszcze inny zabija lub pozwala zabijać... to nie ma znaczenia! Nie wtrącaliśmy się wcale do waszego życia. A w Rzymie można znaleźć wszystko! Jest tu świetny urodzaj na co tylko chcecie, w tym właśnie czasie! Żądaliśmy tylko jednej rzeczy: żebyście przychodzili na wysłuchanie słowa Bożego raz w tygodniu i na celebrowanie Eucharystii. Każdy dalej robił to, co chciał..."

Lecz czymże jest dla Kiko Eucharystia? On albo nie wierzy w rzeczywistą Obecność, stąd chleb konsekrowany w swej istocie pozostaje dla niego zwyczajnym chlebem... albo też przyzwala na świętokradztwo...

13. Ujemna ocena wartości świeckich.

"...Żaden ojciec nie chce, by jego syn był jakimś nieudacznikiem, biedakiem: wszyscy chcą być kimś! Zrealizować się, zabezpieczyć. Dlatego we wszystkich rzeczach szukamy życia, oto tu jest problem. Ktoś tam szuka swego życia w pracy. Życie! I właśnie to jest bałwochwalstwo. I szuka człowiek życia w rodzinie. I cóż wtedy robi taki człowiek? Jest bałwochwalczy kult rodziny. Robimy z rodziny idola. Coś, co ci daje życie. I z pracy robimy coś, z czego chcemy mieć życie. Staramy się o to, żeby "być", realizować się i tym jesteśmy całkowicie zaślepieni. To się nazywa "ja", ego, egoizm..."

- A więc dobra doczesne nie są już darem Bożym? A więc można "bałwochwalcą" nazwać człowieka, który zdobywa je własną pracą dla siebie i własnej rodziny i prosi o nie Boga w modlitwie?

14. Pan Jezus każe nienawidzić rodziców i krewnych.

Kiko jest o tym przekonany: “"Jeśli ktoś idzie za Mną i nie nienawidzi swego ojca, swej matki, swojej żony, swojego męża, swych braci, swych dzieci, nie może być moim uczniem." Te słowa są dla nas niebezpieczne, bo możemy powiedzieć: Ja ich nie rozumiem. Bóg jest przecież samą dobrocią, a każe nienawidzić? Wiecie, że niektórzy tłumacze pozmieniali "nienawidzić" na "stawiać na drugim miejscu", "kochać mniej", lecz pogłębiona egzegeza stwierdziła, że ten wyraz brzmi: nienawidzić, że inne przekłady nie są dokładne. Taki jest przekład Biblii Jerozolimskiej i tak nam przekazała to słowo Biblia Jerozolimska. Dla tego, kto słucha tego słowa z dobrą intencją, z umysłem nastawionym na "słuchanie", to Słowo jest Życiem...”

Komentarze nie są tu potrzebne. Lecz właśnie co do Biblii Jerozolimskiej: tekst oryginalny komentarza brzmi: “Hebraizm. Jezus nie nakazuje nienawiści, lecz ma na myśli całkowite i rzeczywiste oderwanie się.”

15. Wspólnota majątkowa?

Byłby to przyszły reżim Kościoła: “Na wielu zebraniach ludzie buntują się i nie chcą sprzedawać swoich dóbr, i myślą, że ma się złożyć jakąś drobną jałmużnę... Nie rozumiecie tej sprawy. Powiem wam teraz jedną rzecz: czy nie uzgodniliśmy, bracia, że wspólnota ma być "sakramentem Jezusa Chrystusa" i że jest przyszłą ludzkością? Czy nie powiedzieliśmy, że "sakramentem zbawienia" jest niebo, miejsce, gdzie wszyscy są braćmi? Jest to miejsce, gdzie nie ma ani biednych ani bogatych, gdzie jest ścisła wspólnota. Jakże możemy dojść do zjednoczenia dóbr, jeśli jesteśmy przywiązani do pieniądza?/.../. Gdy nie ma zjednoczenia dóbr, jakże możecie być znakiem miłości? /.../ My nie możemy was oszukiwać. Katecheza dotycząca dóbr nie jest moim wymysłem. Przeczytajcie sobie wszystko to, co Ewangelia mówi o bogactwach. Pomyślcie, że tego nie mówi do sióstr ani do zakonników, lecz mówi to do ciebie, a jeśli tak... to próbuj to Słowo zamienić w czyn!...”

A przecież Pan Jezus także wśród swych przyjaciół i uczniów miał osoby zamożne i nie czytamy, żeby kazał im sprzedawać własne dobra... Ananiasz i Safira ukarani zostali przez Boga tylko dlatego, że skłamali, a nie dlatego, że zatrzymali dla siebie część sumy uzyskanej ze sprzedaży pola: “Czy przed sprzedażą - powiedział Piotr do Ananiasza - ziemia nie była twoją własnością, a po sprzedaniu czyż nie mogłeś rozporządzić tym, coś za nią otrzymał?...” Jezus nigdy nie potępił bogactwa samego w sobie, a Kościół zawsze bronił prawa własności. Posiadać dobra ziemskie - ależ to rzecz najbardziej dozwolona! I nie oznacza to, że dobra zawładną nami, ani że je będziemy stawiali wyżej ponad wartości duchowe, nad życie wieczne. Kiko okazuje swoją w tych sprawach ignorancję, gdyż nie zna ogromnej literatury, prawdziwej skarbnicy mądrości, która zawsze oświecała sumienia chrześcijan.

Ale to nie wszystko.

Neokatechumen, w oznaczonym okresie swojej Drogi, ma obowiązek sprzedać swoje dobra, a otrzymane pieniądze oddać katechistom. Naprawdę dziwne w tej sprawie polecenie daje Kiko: “Tego nie mówcie ludziom, bo by się wszyscy wynieśli z naszego toru.”

Poinformowano mnie, że pewien ojciec rodziny z pięciorgiem dzieci, biedak, żyjący tylko z poborów, “użalał się bardzo gorzko na ciągłe żądania pieniędzy na zebraniach. Na każdym spotkaniu słyszy się to natarczywe domaganie się pieniędzy. Mogę to potwierdzić, że niektóre osoby, pod wpływem już nie wiem jakiego impulsu, decydowały się w takim momencie oddać swoje kosztowności, drogie pamiątki, książeczki oszczędnościowe, lecz później gorzko żałowały tego gestu zrobionego pod silną presją psychologiczną. Niejeden potem powiedział: "Wystrychnięto mnie"...”

Zadziwia fakt, że neokatechumen nie może swobodnie dysponować swoją własnością, by wspomóc potrzebujących z własnej inicjatywy, gdyż musi wszystko powierzyć katechiście i zdać się na jego sąd. Pewna osoba zwierzyła mi się, że nie dała się namówić na sprzedanie swego majątku, nie dlatego, że nie chciała go utracić, lecz z tego powodu, że nie wolno jej było wiedzieć, na co w końcu pójdą te pieniądze: wzbroniono jej tej informacji.

16. Niemożność uniknięcia grzechu

Kiko stanowczo twierdzi, że jest "religijnością tylko naturalną wierzyć, że życie jest próbą, że ty możesz grzeszyć albo nie. Człowiek grzeszy, ponieważ nie może postępować inaczej, ponieważ jest niewolnikiem grzechu." - Żadnego komentarza po wszystkim, cośmy dotąd powiedzieli w tym studium.

17. Dziecięctwo Boże?

"Nie jest prawdą, że wszyscy jesteśmy dziećmi Boga. Tak mówi teologia. Ludzie są stworzeniami Boga, lecz nie dziećmi..." - Czy nie jest synostwo Boże powołaniem, a zatem i przeznaczeniem każdego człowieka wierzącego w Chrystusa, w którym Bóg kocha i oczekuje wszystkich, gotów przebaczyć im wszelką winę jak swoim dzieciom?... O tym naucza także przypowieść o synu marnotrawnym.

18. Śmiałość do grzechu

"Jesteśmy tak bojaźliwi, że nawet brak nam śmiałości, żeby grzeszyć..."

Cudaczna maniera wypowiadania się! Można by te słowa zrozumieć, jako zachęcanie do przestępstwa...

19. Supremacja szatana

"...Niech się nikt nie oszukuje: Tym, który grzeszy, jest szatan. Jeśli więc ktokolwiek grzeszy, to dlatego, że szatan jest w nim..." A wolność ludzka? A moc łaski, dzięki której możemy oprzeć się złu? A wina, że się uległo diabelskiemu uwiedzeniu, nie jestże winą człowieka? Zwalanie wszystkiego na moce diabelskie jest u Kiko obsesyjne.

20. Karykatura i zdrada ewangelicznego ubóstwa.

Namolność, z jaką Kiko powraca do wymagania sprzedaży dóbr, przy tłumaczeniu na swój sposób Ewangelii, jest maniacka: "Pan cię zaprasza. Co masz zrobić teraz? Właśnie ci się mówi. Powiedzieliśmy tobie: sprzedać swoje dobra. To, co mówi Pan..." Kiko przy tym podkreśla, że do takiej sprzedaży są zobowiązani wyłącznie katechumeni, którzy nie są chrześcijanami, ponieważ jeszcze nie otrzymali chrztu: "...Te instrukcje nie są dla chrześcijan, są dla katechumenów...

Wynika z tego, że żyć w ubóstwie nie oznacza czerpać natchnienie z Ewangelii, być w zgodzie z własnym wyznaniem wiary, wręcz przeciwnie, oznacza to postępować przeciw woli Chrystusa; stad też ubóstwo trzeba przypisać do logiki "religijności naturalnej", nie do tej ewangelicznej. W tej kwestii Kiko wypowiada się bardzo jasno:

"...Owszem, chrześcijanin prawdziwy, człowiek przemieniony w Jezusa Chrystusa, może mieć pieniądze; nie w tym jest rzecz, że mamy być biedni, że musimy chodzić w łachmanach; chrystianizm nie jest stoicyzmem..."

“Ktoś może pomyśleć /.../, że Jezus chce, żebyśmy byli biedni, żebyśmy się męczyli. To nie jest tak. Tak, owszem, jest w kontekście religijności naturalnej. We wszystkich religiach ubóstwo jest znakiem czystości, a bogactwo znakiem nieczystości. Takie jest odczucie naturalne, które mamy wszyscy /?/. Toteż ludzie posiadający miliony, w głębi serca nie czują się w porządku, doznają bowiem odczucia nieczystości, ponieważ są na świecie ludzie, którzy cierpią głód. To się znajduje we wszystkich religiach: ubóstwo jako znak czystości. Dlatego w średniowieczu, kiedy chrześcijaństwo jest u szczytu religijności naturalnej, (jest to szczyt uprzedzenia i bezczelności!), jeśli św. Franciszek z Asyżu nie ukaże się w podartym habicie, to nie słucha go nawet jego ojciec. Gdyby Jezus Chrystus żył w czasach św. Franciszka, to rzucaliby w Niego pomidorami, ponieważ był żarłokiem i pijakiem, zawsze otoczony był rozpustnikami, ponieważ nie pościł, nosił się pięknie i się nie poświęcał. Natomiast według religijności naturalnej trzeba cierpieć na tym świecie, aby zarobić sobie na ten drugi. Lecz to nie jest religia chrześcijańska. Jezus Chrystus nie mówi ci, żebyś sprzedał swoje dobra, ponieważ poświęcając się w tym życiu, zarobisz sobie na niebo.”

Czytajmy dalej: “Ten z was, kto z miłości do Ewangelii opuści dom, samochód, kobietę, matkę, pole lub gospodarstwo, ja mu obiecuję, że dam mu na tej ziemi sto domów, jeżeli mi da samochód, otrzyma sto samochodów, i tak dalej. Nie idzie o to żeby być ubogim. Jezus Chrystus chce czegoś przeciwnego: uwolnić się od bożka, od zniewolenia przez pieniądze. Z przyczyny grzechu my wszyscy jesteśmy niewolnikami pieniądza i nie cieszymy się z pieniądza. Pan chce, żebyśmy byli wolni, żebyśmy się cieszyli z pieniądza, żebyśmy byli królami świata, a nie sługami rzeczy, które nic nie są warte/.../. Duchowość chrześcijańska nie jest w typie stoickim i łachmaniarskim: polega na tym, żeby przeżywać wszystko z dziękczynieniem. Ja, bracie, idę przepowiadać Ewangelię i dają mi wszystko. I podróż samolotem. Posłuchaj, dosyć tego, mówią ludzie religijni. Jak dobrze ci się powodzi! No, czyżbyś chciał, żeby mi się źle powodziło? To znaczy, ty chcesz, żeby, zanim pójdę do nieba, tutaj wiodło mi się źle, ech...”

“Żeby uwolnić cię od tego bożka (od pieniądza), w czasie katechumenatu powiedzą cię pewną rzecz tylko raz i tego już ci więcej nie powiemy. Mówimy ci to teraz i już ci tego nie powtórzymy: "Idź i sprzedaj, co masz..."”

“Jezus Chrystus nie chce, żebyś ty żył pod mostem i nie miał nic. Gdyż Bóg jest miłością. I ma przyjaciela, który się zwie Zacheusz i ma dom pierwszej klasy. A Jezus idzie sobie stamtąd, ze swymi uczniami, na letnisko do Betanii i ledwie może. Dlatego faryzeusze wyrzucają to Jezusowi Chrystusowi. W tym czasie, gdy Jan Chrzciciel i jego uczniowie poszczą i poświęcają się, wy sobie jecie i pijecie i doskonale wam się powodzi...” Słowem, “chrystianizm to są gody weselne. Jezus Chrystus nie chce ludzi, którzy się poświęcają, jakkolwiek przeżyliśmy epokę bardzo religijną, gdzie mieliśmy chrystianizm szalenie masochistyczny i poświęcający się...”

Na zakończenie: “Nie jest prawdą, że Bóg chce, żebyś ty był biedny, Bóg chce natomiast zrobić z ciebie zarządcę dóbr wyższych z dobrami materialnymi włącznie...”

Cóż, można naprawdę osłupieć wobec takiej zręczności i przebiegłości Kiko w przekręcaniu sensu tekstów i kontekstów Ewangelii wbrew jednomyślnej egzegezie Ojców Kościoła, Urzędu Nauczycielskiego, tradycji życia duchowego najrzetelniej chrześcijańskiego.

Jaka więc jest myśl Kościoła ?

• Dla osiągnięcia zbawienia Jezus wymaga od wszystkich jedynie miłości Boga i bliźniego, która ma nas uczynić ludźmi wolnymi, oderwanymi od świata, gotowymi wyrzec się własnych dóbr, jeśliby to było konieczne dla Królestwa Niebieskiego.
• Nie wymaga On od nikogo wyzbycia się własnych dóbr, gdyż można ich posiadanie i korzystanie z nich godzić z wymaganiami życia łaski i z obowiązkami swego stanu. Według etyki katolickiej jest sprawą istotną, by one "służyły" rzeczywiście do tego, by żyć przyzwoicie, zaspokajać potrzeby rodziny, dostarczać pracy robotnikom, hojnie wspierać będących w potrzebie, uczestniczyć w inicjatywach mających na celu dobro publiczne i tak dalej.
• Dla osiągnięcia wyższego stopnia doskonałości w miłowaniu Boga tylko niektórzy – pobudzeni łaską Bożą – powinni pójść za radą ewangeliczną wyrzeczenia się rzeczywistego i na zawsze własnych dóbr celem bardziej swobodnego i głębszego zjednoczenia z Bogiem, hojniejszego wspierania bliźnich, zadośćuczynienia za winy własne i innych, godząc się zarazem z uciążliwościami realnego wyrzeczenia się dóbr i komfortu życia. Jest to dokładna antyteza kikowej koncepcji chrześcijańskiego ubóstwa, którą on odrzuca i wyśmiewa, ponieważ jej nie rozumie.
• Jezus był z własnej woli rzeczywiście ubogim, gdyż wybrał dla Siebie warunki życia jak najskromniejsze, od urodzenia do śmierci. Jeśli się zbliżał do ludzi zamożnych i przyjmował zaproszenia do stołu, czynił to jedynie dla wypełnienia swego posłannictwa "lekarza" i "pasterza" i dania wszystkim przykładu cnoty także w korzystaniu ze zdrowych radości życia. Kiko obraża Go, gdy mówi o Jego "domu letniskowym" i plecie, że "wyśmienicie Mu się powodzi"...
• Całe życie Jezusa było darem ofiarnym złożonym Ojcu z Siebie i ze wszystkiego, co do Niego należało, za grzechy świata, a przecież mógł posiadać cały świat i korzystać z jego bogactw i przyjemności, a "nie miał gdzie głowy oprzeć" i umarł nagi na krzyżu. Lecz widać po Kiko, że nie rozumie przebłagalnego pośrednictwa Jezusa i celowości Jego śmierci, czym tchnie każda karta Nowego Testamentu...
• Jezus, stawiając znane i surowe warunki tym, co pragną pójść za Nim /opuścić wszystko i wszystkich, wziąć swój krzyż i umrzeć samym sobie/, wymaga jedynie tej wewnętrznej wolności od całego stworzenia, by odwzorować w swoim życiu przesłanie ewangeliczne; wymaga wolności, którą można zdobyć i z powodzeniem umacniać jedynie dzięki ujarzmianiu samego siebie, dzięki ustawicznemu ćwiczeniu się w krzyżowaniu samego siebie, co musi trwać przez całe życie: nigdy się bowiem nie kończy umieranie samemu sobie, gdyż nigdy się nie dochodzi do wygaśnięcia pożądania bogactwa, zagnieżdżonego w głębi ludzkiej natury... Jest zakłamywaniem sprawy, a nie tylko czymś śmiesznym – jak na ten temat fantazjuje Kiko – sprowadzanie wewnętrznej pracy nad sobą, tak wiele wymagającej, do jednego, wstępnego aktu wyrzeczenia się swoich dóbr, poprzedzającego chrzest, który, choć obdarza łaską, nie zwalnia jednak od obowiązku dążenia do świętości, co kosztuje niezmiernie wiele trudów aż do ostatniego tchnienia.

Słowem, jeśli rzeczywiście "pieniądz znaczy ja /.../, jeśli jest przyczyną wszystkich klęsk świata /.../, symbolem wszystkich bożków świata", jeśli "przyczyną dziewięćdziesięciu procent konfliktów rodzinnych są pieniądze /.../, zarzewie wszystkich nieszczęść świata...," jak może Kiko nie obawiać się pieniądza, gdy zapowiada, że "będzie go w bród"?

Jak może zapewniać, że wystarczy raz się go wyrzec, a potem można go mieć w obfitości i żyć wystawnie? Jeśli gorączka złota jest skłonnością najbardziej zakorzenioną, niebezpieczną i groźną, czy jest możliwe, że raz dokonawszy tak zalecanej "sprzedaży dóbr"; chrześcijanin będzie opanowywał tę skłonność bez obawy, że jej ulegnie i opływając w bogactwa, będzie jej dogadzał?... Na jakiej karcie Ewangelii Kiko wyczytał, że Pan "chce, żebyśmy korzystali z pieniądza"? Czy on się nie spostrzega, że znieważa ewangeliczne ubóstwo, najświetniejszą chlubę chrześcijańskiej świętości wszechczasów?

• Jest sprawą notorycznie wiadomą, że sumy ze sprzedaży dóbr, jak i regularne składki pieniężne, do których neokatechumeni są zobowiązani, oddawane są katechistom, którzy nie pozwalają pytać, na jaki cel one idą, i odsyłają je do administracji poza wszelką kontrolą. Wiadomo też, że Ruch gromadzi ogromne bogactwa, napływające ze wszystkich części świata. Czyżby więc wszyscy musieli wspaniałomyślnie wierzyć, że zebrane pieniądze mają jak najlepsze przeznaczenie? Nie można też zresztą wykluczyć, że pieniądz w rękach katechistów może być dla nich straszliwą pokusą. Czy w jakimś przypadku nie mogłoby to wszystko zakończyć się haniebną, oszukańczą aferą kosztem ludzi łatwowiernych, zastraszonych, oszukanych i okradzionych?

Niesłychane jest w końcu to powtarzanie w kółko przez Kiko, że ubóstwo chrześcijańskie jest zainspirowane "religijnością naturalną", przeciwstawną chrześcijaństwu. A przecież szacunek dla ubóstwa przedstawia jedno z najwyższych osiągnięć filozofii starożytnej, jeden z pierwszych kroków ludzkiego rozumu ku światłu Ewangelii, pierwsze otwarcie się umysłu na najbardziej autentyczne wartości "osobowe"... Doktryna stoicka przygotowała drogę dla apostolskiego przepowiadania "ubóstwa" Chrystusowego, co w życiu zaowocowało prostotą i skromnością, trzeźwością, duchem przystosowania się i ofiary, wewnętrznej wolności, panowania nad sobą.

1. Odrzucenie ascezy chrześcijańskiej.

Z tym odrzuceniem Kiko łączy całościową wizję własnej, doktryny moralnej sprzecznej z Objawieniem, tak jak ono zostało przedłożone przez Kościół i było przeżywane przez Świętych. Jego sposób wypowiadania się zawiera tyle sprzeczności, ale on nie dba o zrozumienie sensu własnych tez, które wygłasza jako swoją własną naukę o "ubóstwie". I tak najpierw twierdzi: "My przepowiadamy chwalebny Krzyż Jezusa Chrystusa, ponieważ On jest drogą, którą Bóg wybrał, by zbawić wszystkich ludzi..."

Dotychczas w porządku: Krzyż, jako narzędzie zbawienia, musi być chwalebny. Lecz Kiko, zdradzając chrześcijaństwo, mówi dalej rzeczy niegodziwe i niewybaczalne: "Sens krzyża to nie jest sens nadawany mu przez religię naturalną, jak myślą prawie wszyscy chrześcijanie. Życie nie jest próbą z wieloma krzyżami, które musimy znosić, aby zobaczyć, czy potem zarobimy na niebo. Trzeba swoje odcierpieć - mówią religijni ludzie! Tak jak Chrystus cierpiał na krzyżu, Bóg zsyła krzyże, abym cierpiał i ja. Kto tak mówi, niczego nie zrozumiał z chrześcijaństwa. To jest masochizm, stoicyzm, to nie jest chrześcijaństwo. Wszystko to nie wystarcza."

Jak ktoś doprawdy nieodpowiedzialny, on w dalszym ciągu wyrzuca z siebie:

"Biedny Jezus Chrystus pomyśli z nieba: Po tym wszystkim, co wycierpiałem ja, aby ci biedacy nie cierpieli i byli szczęśliwi - popatrz na nich: spędzają życie w cierpieniu! Nie wiem zatem, na co się przydała krew Chrystusa. Jezus Chrystus przelał swoją krew, wziął krzyż na ramiona, abyśmy my mieli życie wieczne. I wychodzi na to, że aby mieć życie wieczne, Jego krew jest mało przydatna, ponieważ ludzie nadal umartwiają się, zadają sobie udręki, odmawiają sobie wielu rzeczy. Lecz jeśli jedna kropla krwi Chrystusowej więcej znaczy, niż wszystkie grzechy ludzkości... Jeśli Jezus Chrystus przelał swą krew właśnie po to, żebyśmy my byli bez grzechu... Jeśli On, jak mówi Izajasz, wziął na Siebie nasze winy, nasze grzechy właśnie po to, byśmy my mogli żyć życiem wolnym... Dzięki Jezusowi Chrystusowi, który przyjął na Siebie karę, na którą zasługiwaliśmy z powodu naszych grzechów, nam odpuszczono tę karę. Jezus Chrystus odcierpiał na zawsze to, co się nam należało odcierpieć...

A więc:

– Jest nieprawdą, że każdy człowiek, aby się zbawić, ma iść za Chrystusem, dźwigając własny krzyż, dobrowolnie i ustawicznie umartwiając samego siebie?

– Jak należy rozumieć napomnienie św. Pawła: "Ci, którzy należą do Chrystusa Jezusa, ukrzyżowali ciało swoje z jego namiętnościami i pożądaniami"?

– Czy był ofiarą złudzenia Apostoł, gdy się cieszył z cierpień znoszonych dla wiernych w Galacji: "Dopełniam w moim ciele braki udręk Chrystusa dla dobra Jego Ciała, którym jest Kościół?..."

– Jest dogmatem wiary, że Męka Chrystusa nie wystarcza i pozostaje nieskuteczną, jeśli każdy nie uczyni jej własną, znosząc utrapienia życia na zadośćuczynienie za swoje grzechy, w intencji bliźniego, dla umocnienia wiary... Całe Ciało Mistyczne, nie tylko jego Głowa, ma przy końcu czasów okazać się jako "ukrzyżowane", jako jedna wielka Ofiara, złożona, by uczynić zadość sprawiedliwości Boga i odkupić świat...

– Gdyby więc Kiko miał rację, wynikłby z tego absurd, że wszyscy Święci – od Apostołów do męczenników, od wyznawców do dziewic – byli po prostu głupcami, ponieważ brali swój krzyż na ramiona, uważając go jeszcze za łaskę, ponieważ cieszyli się z uczestnictwa w Męce Odkupiciela i także w wiecznej agonii Kościoła, wynagradzając za grzechy świata...

– Kiko, jak widać, nie ma żadnego pojęcia o niezbędności ascezy odnawiającej i oczyszczającej, której zadaniem jest uczynić miłość ku Bogu bardziej czystą i gorącą, a zjednoczenie z Nim bardziej bliskim... i sprawić, by zbędnym stał się pobyt w czyśćcu... On nie wie, co mówi, gdy rozprawia o "religijności naturalnej"; gdyby chrześcijaństwo było rzeczywiście takie, jakie istnieje w jego umyśle, wierni musieliby się czuć upoważnieni do hedonizmu najbardziej wyuzdanego... mieliby przecież Chrystusa, "który odcierpiał po wieczne czasy to, co myśmy mieli wycierpieć"...

2. Rzekome rozejście się między "Kościołem trydenckim" a Pismem świętym.

W tym punkcie Kiko jakby chciał ostatecznie zrzucić maskę ukazując się wiernym zwolennikiem Reformacji protestanckiej: "Ewangelie zostały napisane w Kościele pierwotnym: to, co się wydarzyło w Kościele w pierwszym wieku, nie jest tak ważne, jak to, co się wydarzy później, w wieku XVII. Ponieważ pierwszy wiek Kościoła to słowo Boże, a Biblia nie jest jeszcze ukończona, dlatego ja sam mówię do księży, że zachodzi wielka różnica miedzy wspólnotami, które my tworzymy, a tradycją Kościoła Trydenckiego, ponieważ kierunek duszpasterstwa, który obrał Kościół w epoce Trydentu, nie odpowiada Pismu św., gdyż nie jest typologiczny, podczas gdy kierunek duszpasterstwa, którego trzymały się wspólnoty pierwszego wieku, to jest słowo Boże. Jak żył Kościół pierwotny? We wspólnotach chrześcijańskich, które były widzialnym ciałem Jezusa Chrystusa. Tego nie można przyjąć albo odrzucić: to jest Słowo Boga. – Jak funkcjonował Kościół w IV wieku? Jak kroczył przez tę epokę? Było to jakieś duszpasterstwo na owe czasy, lecz to nie jest Słowo Boże. Tego nie trzeba kopiować z oczyma zamkniętymi, to nie jest na zawsze. Dlatego jest rzeczą bardzo ważną widzieć kontekst Ewangelii, to, co zostało zapisane w Ewangeliach i w Listach Apostolskich: to jest Słowo Boże, a jego realizacja jest naszym obowiązkiem. To, co mówi Kościół na Soborze Nicejskim, bez wątpienia nie jest zbawieniem dla nas; było to dla nich, niekoniecznie dla nas..."

A więc:

• według Kiko, aby zostać zbawionym, wystarczy przyjąć Pismo św. i jego osobiste tłumaczenie;
• trzeba wykluczyć uniwersalne Magisterium Kościoła, jako jedynego autorytatywnego tłumacza Słowa Bożego;
• to jest logiczne, gdy się raz odrzuciło kapłaństwo ministerialne, a więc i Hierarchię kościelną;
• lecz przy takich założeniach, jaką powagę może mieć dla niego Sobór Watykański II, który nieustannie wychwala?... Z jaką szczerością może kochać i szanować osobę Karola Wojtyły jako Biskupa Rzymu, a więc Najwyższego Zwierzchnika Kościoła katolickiego?

1. Jeszcze pewne dwuznaczności i nieścisłości.

Nie będziemy tu mówić o prawdziwych błędach, lecz o wyrażeniach, które budzą wątpliwości i zastrzeżenia. I tak:

– Chrześcijaństwo jest "dla tych, co nie mają woli, jest darem, który otrzymujemy stopniowo..." Twierdzenie, które nie jest bynajmniej pochwałą dla wiernych.

– "...Kościół, sakrament, dzisiaj w parafiach nie widzi się go nigdzie; raczej są to urzędy, gdzie lud idzie na Mszę, do chrztu, jednak nie jest on sakramentem powszechnego zbawienia..." – Jezus zatem nie dotrzymał obietnicy, że będzie opiekował się swoim Kościołem i nie dopuści, by wzięły nad nim górę moce ciemności? Tak mogą myśleć tylko protestanci, którzy odrzucają Kościół hierarchiczny. Kiko jest z nimi.

Rażąco nieścisłe i aż nieznośne jest mówienie w kółko, że chrześcijaństwo różni się od "religii naturalnej", jak gdyby ona, dobrze rozumiana i konsekwentnie wcielana w życie, nie była jakimś ukierunkowaniem i przygotowaniem do wiary chrześcijańskiej, jak gdyby nie była odbłyskiem światłości Słowa, które nieprzerwanie przeciera sobie drogi w głębi każdej prawej duszy. "Wszyscy praktykujący religię naturalną, gdy wstają rano, co robią? Zwracają się do Boga, by zaopiekował się ich dniem. To nie jest chrześcijaństwo. Tak czynią żyd, muzułmanin, Czechosłowak /?/, wszyscy zakonnicy. To bardzo dobrze. Ale chrześcijaństwo jest czymś innym..."

To prawda, że chrześcijaństwo jako religia nadnaturalna przewyższa zwykły monoteizm hebrajski i muzułmański, lecz nie można powiedzieć, że ten monoteizm jest czymś obcym chrześcijaństwu albo sprzecznym z nim, jak sugeruje Kiko, gdy gwałtownie występuje przeciwko idei "ofiary", przecząc, jakoby Jezus ofiarował siebie jako ofiarę ekspiacyjną za grzechy świata...

I jeszcze: "...Człowiek, który mocno wierzy w Boga, który kocha szczerze każdego człowieka, to jest podstawa każdej religii. A więc ten człowiek jest człowiekiem religijnym na sposób naturalny, który nie robi niczego bez zaufania Bogu, bez modlitwy do Boga..." Tak więc chrześcijanin nie jest niczym więcej od tego, kto tak postępuje...

To sprawa dyskusyjna twierdzić tak po prostu, że "żaden człowiek, który się zrodził z Boga, nie popełnia grzechu, ponieważ jego nasienie/.../, nasienie Boga, którym jest Duch Święty, przyniosło w nim owoc...: – Łaska uświęcająca, otrzymana na chrzcie, wcale nie czyni człowieka bezgrzesznym, jak jakiś człowiek bez pojęcia mógłby to sobie wyobrażać...

W Kościele pierwotnym owocu katechumenatu nie można ograniczyć jedynie do "miłości nieprzyjaciół"...

Jest historycznie nieprawdziwe, że "pierwsze głoszenie Ewangelii przez dwa stulecia odbywało się w synagogach i że rewolta przeciw Żydom-chrześcijanom z obrzezania zaznaczała się już w kontekście ewangelizacji..."

2. Wyśmianie "przykładnego kapłana katolickiego".

"...Biedni księża, jeśli nie są świętymi!... Więc kiedy jakiś ksiądz się żeni... Ty wierzysz księżom... Ksiądz, według religijności naturalnej, ma być człowiekiem ubogim, w ubraniu połatanym, ma być bardzo czysty, aby być dobrym pomostem pomiędzy Bogiem a ludźmi. Ale to nie jest chrześcijańskie..." – Za to jest katolickie.

3. Fałszowanie historii zbawienia.

Kiko ubolewa nad zjawiskiem dechrystianizacji, którą określa jako "rozwód między religią a życiem" "Jesteśmy w takiej sytuacji - tłumaczy - w której nie byliśmy katechizowani, chrystianizowani. Nie otrzymaliśmy tak naprawdę żadnego wprowadzenia do wiary. Otrzymaliśmy jakąś katechezę przy pierwszej Komunii. Potem niektórzy uczyli się religii jako przedmiotu szkolnego, i tak nosimy jeszcze na sobie, pod koszulą, ubranko z pierwszej Komunii. To ubranko jest ciasne. Cóż to jest to ubranko? Dziesięć przykazań, wierzyć w dogmaty i mało co więcej. Nie kraść, nie mordować i tak dalej. Obowiązki czasu minionego. Wierzyć w dogmaty. Nie rozumiem z tego ani słowa, ale wierzę. Że Panna Maryja była Panną? Wierzę w to. Wierzę w to wszystko, co mówi święta Matka Kościół. Że Chrystus umarł za nasze grzechy? Wierzę w to. Wyspowiadać się od czasu do czasu? Jasne! Jesteśmy wszyscy bardzo mieszczańscy i wygodni i chodzimy na ogół na Mszę o dwunastej..."

"Religijność naturalna" jest religijnością wiernych, którzy w ten sposób przeżywają własne chrześcijaństwo".

Lecz jakże można nazwać "naturalną" taką religijność, która przyjmuje prawdy wiary, liturgię i zasady moralne Kościoła katolickiego? I jak można prezentować chrześcijaństwo "bez świątyni, bez ołtarza, bez kapłaństwa?..."

Z kolei trzeba teraz mocno podkreślić dalsze wypowiedzi Kiko: "Proces dechrystianizacji, rozwód między chrześcijaństwem a życiem pochodzi stąd, że do chrześcijaństwa przeniknęła religijność naturalna..." - Ta infiltracja, zdaniem Kiko, dokonała się na początku wieku IV wraz z edyktem Konstantyna, kiedy narody pogańskie weszły do Kościoła, wnosząc z sobą bagaż swojej "religii naturalnej", i oto pojawia się świątynia, ołtarz, ofiara /Msza/, kapłaństwo. "Z Konstantynem otwiera się jakby nawias, który obejmuje historię aż do dni naszych..."; i z tej racji my "przechodzimy od chrześcijaństwa przeżywanego do poziomu wielce religijnego (?)..."

"Po zamknięciu – przez Sobór Watykański II – tego nawiasu, wchodzimy dzisiaj w epokę odmienną i potrzebujemy przejścia do chrześcijaństwa przeżywanego w wierze, a nie do religijności naturalnej. Wyjść z religii, aby wejść w wiarę. A czymże jest wiara? Spotkaniem z Jezusem Chrystusem Zmartwychwstałym...

Mówię o sfałszowaniu historii zbawienia, a popieram ten sąd podsumowaniem krytycznych uwag o doktrynie Kiko i oceną rzekomego nawiasu obejmującego około 1640 lat, otwartego, według niego, Soborem Nicejskim, a zamkniętego Soborem Watykańskim II.

Rzeczywistość była inna:

• Nawracanie pogan na chrześcijaństwo nie rozpoczęło się od edyktu Konstantyna Wielkiego, lecz od pierwszego wystąpienia Apostołów w sam dzień Pięćdziesiątnicy. Głoszenie Ewangelii do r. 297, zapoczątkowane w Palestynie, ogarnęło cały Bliski Wschód, wszystkie kraje wybrzeża Afryki oblewanego Morzem Śródziemnym, Grecję, Italię, Ilirię, Hiszpanię, Galię, Brytanię.

A zatem Kościół pierwszych trzech wieków /zwany pierwotnym/ składał się z wielu ludów, które, nawrócone z pogaństwa, z całą pewnością przyjęły wiarę chrześcijańską z jej dogmatami, z jej systemem moralnym, liturgią i karnością kościelną według tej Tradycji Apostolskiej, którą obecny Kościół Soboru Watykańskiego II uważa za źródło Objawienia...

Te fakty świadczą, że Kościół pierwotny, przyjmując ludy pogańskie na swe łono, odrzucał to wszystko, co było nie do pogodzenia z wiarą przez siebie wyznawaną, czyli że nigdy nie poświęcił słowa Bożego na rzecz "religii naturalnej", takiej, jak ją pojmuje Kiko, aby dostosować się do mentalności i obrzędów narodów pogańskich nawróconych na chrześcijaństwo. Nie poświęcił ani wtedy, ani później. Kiko po prostu to wszystko zmyśla.

• Gdyby Kościół katolicki utracił łączność wiary z Kościołem pierwszych trzech wieków, przechodząc od chrześcijaństwa-wiary do religii naturalnej, nie pozostałby wierny Tradycji Apostolskiej... I gdybyśmy przyjęli tę hipotezę, obecnemu Kościołowi Rzymskiemu rządzonemu przez następcę Piotra brakowałoby już tego "Słowa-Bożego-przekazywanego", które stanowi jedno ze źródeł Objawienia, a w takim razie jego Urząd Nauczycielski, przemawiający w definicjach Papieży i Soborów, nie byłby prawomocnym, nieomylnym, wiążącym przez dobrych 1640 lat... Gdybyśmy przyjęli to przypuszczenie:

– wszystkich doktryn, które od Soboru Nicejskiego do Soboru Watykańskiego I Kościół potępił jako heretyckie, nie powinno się za heretyckie uważać;

– ten bardzo długi nawias historyczny, w którym znalazło się chrześcijaństwo, oznaczałby, ze strony Chrystusa, niewytłumaczalne wydanie Kościoła mocom ciemności, co byłoby niedotrzymaniem Jego obietnic;

– gdyby została przerwana ciągłość życia Kościoła w przekazywaniu władz, które Chrystus nadał Apostołom, a Apostołowie swoim następcom /Papieżom i Biskupom/ trzech pierwszych wieków, oznaczałoby to, że zwołanie, obrady i decyzje samego Soboru Watykańskiego II byłyby nieprawomocne... Któż upoważniłby Jana XXIII i Pawła VI do przewodniczenia mu i zatwierdzenia jego dekretów?... Kto musiałby się czuć zobowiązanym do ich przestrzegania?... Dlaczego nie miałby mieć większego autorytetu jakiś inny Sobór Powszechny, jak na przykład Sobór Watykański I, i te inne, jak Trydencki, Florencki, Laterański, Lyoński itd. itd?

• Kiko, powołując się na Vaticanum II jako na powrót do początków, zdolny zrechrystianizować współczesne społeczeństwo, potępia sam siebie, gdyż Sobór Watykański II ponownie i jak najściślej formułuje i potwierdza wszystkie i każdy z osobna dogmaty wiary, zasady moralne i formy kultu, które, poprzez poprzedzające wieki, sięgają do Tradycji Apostolskiej czyli do Kościoła pierwotnego.

1. Groźba ostatecznej ruiny

"Kapłaństwo w chrześcijaństwie nie istnieje, świątynie nie istnieją, ołtarze nie istnieją. Toteż jedyny ołtarz na świecie, we wszystkich religiach, który ma obrusy, jest chrześcijański, ponieważ nie jest to ołtarz, ale stół. Także my, w epoce zmieszania się z religijnością (naturalną?), stawialiśmy ołtarze z kamienia, monumentalne, nawet wtedy, gdy na nie potem kładliśmy serwetki. Ołtarz nie może mieć obrusów, ponieważ ołtarz jest do składania ofiar z kóz i krów."

Ależ chrześcijaństwo bez kapłaństwa, bez świątyni, bez ołtarza, nie jest już "katolickie", czyli nie jest tym jedynym Kościołem założonym przez Chrystusa, rządzonym przez Biskupa Rzymu. W Kościele zaś katolickim jest ołtarz, nawet jeśli jest przykryty obrusem, gdyż jest także stołem, przy którym i kapłan, i wierni karmią się Ciałem i Krwią ofiarowanej Żertwy. Kiko, wprowadzając w błąd słuchaczy i czytelników swoich "katechez", uparcie odrzuca "eucharystyczną ofiarę" i "kapłaństwo ministerialne", a nie mówi, że tylko Kościół katolicki, Apostolski i Rzymski – a nie jakieś jego domniemane "chrześcijaństwo" – ma ołtarz z obrusem, ponieważ służy on do składania OFIARY i spełnia również funkcję stołu dla "uczty", która jest zapowiedzią uczty życia wiecznego.

Stwierdzam raz jeszcze: jeśli się eliminuje Ofiarę Eucharystyczną, a więc i kapłaństwo ministerialne, przekazywane w sakramencie święceń, Hierarchia również zostaje pozbawiona wszelkiej podstawy, która ją ustanawia... A gdy się przekreśli Hierarchię, Kościół załamie się nieuchronnie razem z Episkopatem, który nim rządzi pod najwyższą władzą Papieża, o którego uznanie i zainteresowanie, pochwały i błogosławieństwa Kiko i jego współpracownicy wciąż zabiegają, biorąc na siebie odpowiedzialność za podstępną, oszukańczą grę, być może najbardziej fatalną i szkodliwą w tym stuleciu.

2. Ostatnia refleksja

Trudno jest przewidzieć następstwa, katastrofalne dla Kościoła, powierzenia świętego ministerium uczniom Kiko, którzy coraz liczniej wypełniają jego seminaria duchowne i otrzymują formację na podstawie jego "teologii", aby roznieść to złowróżbne przesłanie na cały świat, zdecydowani propagować rzekome "odnowienie" w wierze i obyczajach, fałszywie przypisane Soborowi Watykańskiemu II. Wywoła to niewątpliwie poważny zamęt w sumieniach, jeden z najgroźniejszych, jakie zapisały się w historii Chrześcijaństwa.

To studium pragnie być apologią Papieża przeciw przechwałkom neokatechumenów, którzy – w dobrej lub złej wierze – chełpią się, że są w doskonałym porozumieniu z Janem Pawłem II, podczas gdy "katechezy" Kiko i Carmen – słuchane, rejestrowane, przepisywane, fotokopiowane, rozpowszechniane i czytane – są otwarcie i stanowczo nie do pogodzenia z jego magisterium, czyli z nauką Kościoła katolickiego wyznawaną i głoszoną od zawsze.

Dowodzi tego nie tylko kompletny tekst instrukcji Kiko, przebadany w pierwszej części tej pracy, lecz również inne teksty, poprzednie i późniejsze; dlatego uważam, że moje oskarżenie ich o herezję jest gruntownie uzasadnione.

Zdążyłem już przyzwyczaić się do powtarzanych zapewnień, że aż takie oskarżenie nie odpowiada obiektywnej rzeczywistości, czy to gdy chodzi o przekonania neokatechumenów, czy o praktyki stosowane w ich wspólnotach.

Lecz jest też rzeczą pewną, że bardzo wielu z nich albo nie ma jasnych pojęć o dogmacie katolickim, albo nie jest należycie poinformowanych o doktrynie Kiko, wsączanej im stopniowo, małymi dawkami, w przeciągu długich lat, i nie są oni w stanie spostrzec się o rzeczywistej niezgodności jednej doktryny z drugą, gdyż nie posiadają odpowiedniego wykształcenia i odpowiedniej duchowości.

Niestety, również wielu spośród duchowieństwa wykazało brak właściwego ducha, skutkiem czego, raczej przez nieostrożność, wpadli w tę sieć, przyciągnięci nowością pewnych obrzędów liturgicznych oraz zgiełkliwym i emfatycznym udziałem ludzi, którzy do wczoraj – w znacznej części – nie słyszeli słowa o Bogu i Jego tajemnicach, o Ewangelii i jej przesłaniu.

Przy końcu tej pracy pozostaje mi tylko postawić pytanie, czy pozytywnych wyników, równych lub i wyższych, nie mogliby jutro otrzymać Biskupi i kapłani, przejmując z Ruchu Neokatechumenalnego to tylko, co nie jest sprzeczne z nauczaniem Kościoła i jest do pogodzenia z poszanowaniem jego norm liturgicznych... Jeśliby odpowiedź na to pytanie była negatywna, konieczne okazałoby się przejście od chrześcijaństwa realizowanego przez dwa tysiące lat przez Kościół katolicki do wiary w chrześcijaństwo proponowane przez Kiko Argü ello, który tak wiele zawdzięcza "teologii" protestanckiej Reformacji. Gdyby do tego doszło, Kościół Rzymski powinien by urzędowo ogłosić własny upadek.

***

Lecz Jezus Chrystus powierzył swą misję tylko Piotrowi i jego następcom, tylko jemu przyobiecał opiekę swego Ducha, "aby nie ustała jego wiara", i tylko mając na myśli Kościół przez niego rządzony zapowiedział, że moce ciemności nigdy nie zdołają go przemóc.

Otóż, pozostający pod opieką Ducha Świętego, Paweł VI i Jan Paweł II, przyjęli i poparli inicjatywę odnowy natchnionej wielką IDE¥ neokatechumenatu dla dorosłych, którzy nigdy dotąd nie rozumieli /i nie zaakceptowali/ znaczenia i konsekwencji własnego chrztu.

Dlatego ponownie zapytuję siebie, czy Droga Neokatechumenalna musi koniecznie pociągać za sobą wyrzeczenie się wiary katolickiej? Bardzo liczni, dając dowód niewątpliwej dobrej wiary, wzdrygnęliby się i oburzyli, gdyby im ktoś takie odstępstwo zaproponował. Uczciwość i prawość niezliczonych członków Ruchu ośmielają mnie, by raz jeszcze zwrócić do nich wszystkich wezwanie już wyrażone w moim "Liście otwartym", podpisanym 2 listopada 1990 roku.

Ubolewałem w nim nad milczeniem, jakie zaległo po opublikowaniu II wydania dziełka pod tytułem po bratersku prowokującym: "Herezje Ruchu Neokatechumenalnego". Pisałem tam, między innymi:

"Święci niewątpliwie zeszliby z waszych płócien z poczucia lojalności i aby nie być dla nikogo powodem zgorszenia, szczególnie dla wiernych mniej uświadomionych i gorliwych. Toteż, oskarżeni o herezje, wy powinniście zareagować, nie żeby bronić swoich osób, których nikt nie miał zamiaru obrazić, lecz by okazać szacunek swojej wierze, składając jej wyznanie w sposób niedwuznaczny, przeciw ewentualnie wszelkiej nieścisłej interpretacji waszych przekonań..."

"Przynajmniej dotychczas – dodałem – wyciągając wnioski, musiałem mówić o "herezjach", lecz jeśli wasze przekonania nie wydają się wam herezjami, zawsze macie czas odeprzeć wszelkie zarzuty, oświadczając po prostu, że akceptujecie "Credo" Kościoła katolickiego, i skreślając – wyszczególnione na dwóch stronicach – błędy wam przypisywane, tak by rozwiać wszelkie podejrzliwości i potępienia.”

“Cóż innego mógłbym zaproponować, by dowieść szczerości mego uczucia, wolę "dialogu" poważnego i konstruktywnego? Nawet jeśli wasze idee – mówiąc obiektywnie – odbiegają od autentycznej normy wiary, mimo to przyznaję, że wielu z was, neokatechumenów, rozporządza godnym pozazdroszczenia bogactwem życia duchowego, pełnych jest zapału, hojności, ducha ofiary, zdecydowania, z jakim dążycie do najszlachetniejszych ideałów życia ludzkiego i chrześcijańskiego.”

“Kto z nas mógłby się nie cieszyć z tej czysto ewangelicznej troski, z jaką – na waszej Drodze – usiłujecie odnaleźć i docenić najgłębsze i nadprzyrodzone znaczenie chrztu, przeżywanego uroczyście jako odrodzenie się w Chrystusie i zadanie śmierci upadłej naturze, jako definitywne odrzucenie świata, nad którym dominuje Zły?”

“Któż z nas nie ubolewa nad obojętnością i nieobyczajnością wielu wiernych, nad skandalami wśród duchowieństwa, nad zdradami miłości, nad rozbiciem rodzin, nad rewoltą przeciw światu duchowemu, nad coraz szybszym staczaniem się ku katastrofie społeczeństwa bogatego, zaawansowanego technicznie, lecz rozpaczliwie sceptycznego i amoralnego, szalonego i pełnego przemocy?”

“Jak widzicie, w postrzeganiu kryzysu współczesnego świata zgadzamy się w całej pełni.”

“Co pozostaje do zrobienia?”

“Jeśli, z jednej strony, my powinniśmy podziwiać i naśladować gorliwość waszego religijnego zaangażowania, to, z drugiej strony, my wzywamy was do odzyskania czystości naszej wiary. Jeśli wiara bez uczynków nie zbawia, to uczynki bez wiary mogą tylko wytwarzać iluzje i popychać do ruiny. Pierwszeństwo należy się Prawdzie, mądrości Objawienia, wskazaniom Magisterium, poszanowaniu tej wielkiej Tradycji Katolickiej, od której przejęliście wszelkie dobro, przynoszące wam zaszczyt, ale przecież nie nowości, które – wymyślone przez waszych nauczycieli – charakteryzują "drogę" błędną, daleką od prawowierności.”

“Interesujące są wasze doświadczenia osobiste; lecz jeśli nie są one pod kontrolą zdrowej wiedzy teologicznej, popychają ku anarchii, czyli ku zburzeniu Kościoła, ku likwidacji chrześcijaństwa założonego na Wcieleniu Słowa, ku zniszczeniu dzieła, które On sam nadal rozwija poprzez swoje sługi”.

“Jeśli w obliczu społeczeństwa materialistycznego i ateistycznego, które nas nie zna albo nami gardzi, połączymy nasze najlepsze energie, ufam, że już nie będzie Kościołów równoległych lub paralelnych, ani "autonomicznych dróg", odrębnych od tej wskazanej przez jedyny prawdziwy Kościół Chrystusowy, hierarchiczny i zarazem charyzmatyczny, powołany do zbawienia świata.”

To jest to, co Papież mógłby wam powtórzyć. Lecz – uwaga! – Papież prawdziwie i w pełni poinformowany o ideach Kiko i Carmen, zawartych w ich katechezach. Papież, gdyby się z nimi bliżej zapoznał, zmieniłby swoją postawę wobec was i może znalazłby dla autora tych stron ojcowski uśmiech zadowolenia i... uznania.

Idea, która zainspirowała Drogę Neokatechumenalną, jeśli nie jest oryginalną, jest jednak niewątpliwie prawowierną, różni się od "form" użytych dla jej realizacji i jest kontrastowo różna od doktryn zawartych w katechezach Kiko.

Otóż i te "formy" nie są jedyne i nie do zastąpienia w procesie autentycznego powrotu nowoczesnego świata do chrześcijaństwa, te doktryny natomiast – na dalszą metę – stanowią dla tego powrotu przeszkodę nie do pokonania. Sadzę, że wykazałem to na każdej stronicy tego studium, podkreślając głęboką niezgodność katechez Kiko z nauczaniem Papieża.

Tej opinii można by przeciwstawić to, co ja sam powyżej przyznałem: na wielu ludzi, dalekich od Boga, "Droga" wywiera taki wpływ, że decydują się na zupełną zmianę kierunku życia, otwiera ich na wyższy świat, poucza o Objawieniu, o Chrystusie i Jego dziele, o wartościach moralnych i o życiu przyszłym.

Otóż właśnie w tym punkcie rozumowanie niektórych ludzi jest raczej uproszczone. Mianowicie są oni zdania, że gdyby ci "konwertyci" dowiedzieli się o podstawowych błędach Drogi wskazywanej przez Kiko, zaistniałoby ryzyko, iż porzuciliby wszystko i rychło powróciliby w nicość szarej egzystencji, bez celu i bez wartości... Dlatego zamiast interweniować, wydawać ostre deklaracje i surowe zarządzenia, lepiej milczeć i pozwolić sprawom posuwać się naprzód, ufając, że łaska nadal będzie działać, aż doprowadzi do pełnego i definitywnego otwarcia się sumień i umysłów na obiektywną prawdę. Na razie jest rzeczą najważniejszą, żeby Biskupi i duszpasterze towarzyszyli Ruchowi, by się nie wymykał ze struktur Kościoła i by uznawał autorytet i władzę Hierarchii...

Słyszałem to po wiele razy i byłbym skłonny z tym się zgodzić, gdyby pewne refleksje nie kazały mi myśleć inaczej.

• Autentyczne nawrócenie się na chrześcijaństwo może zależeć tylko od przekazania jego istotnej prawdy, polegającej na misterium Krzyża i na nieodłącznym zrozumieniu takich prawd, jak grzech człowieka i jego zbawienie dokonane przez Chrystusa na mocy Jego zadośćczyniącej ofiary. Niestety, doktryna Kiko odrzuca i przekręca te prawdy. Od swej pierwszej prezentacji ukrywa ona prawdę i zdradza chrześcijaństwo, dlatego też nie jest w stanie spowodować procesu prawdziwego nawrócenia, które powinno doprowadzić do pełni wiary.

Wynika z tego, że błąd przyjęty jako założenie u samego początku "Drogi", a dotyczący samej istoty chrześcijaństwa, nie może nie umacniać się w następnych fazach aż do wywołania totalnego odrzucenia prawdy objawionej – w rewolcie, otwartej lub nie do końca świadomej, przeciw nauce Kościoła .

• Z drugiej strony "katechiści" Kiko nie znajdują się w sytuacji odmiennej od tej, w jakiej Apostołowie i misjonarze wszystkich czasów rozwijali swoją działalność, stałe rozpoczynaną od "tajemnicy Krzyża", przedstawianej i bronionej z oddaniem i odwagą w całej jej niezmiennej i nieodwołalnej prawdzie obiektywnej. Dzięki temu zasiali oni ziarno prawdziwej wiary i zapoczątkowali proces nawrócenia ludów, którego plonem było mnóstwo świętych i męczenników.
• Chrześcijaństwo, jakie Kiko ośmiela się prezentować, będąc zafałszowane w swoim najbardziej żywotnym rdzeniu, nie mniej jest zniekształcone w innych, bardziej szczegółowych aspektach, które się ujawniały w miarę rozwoju działalności: grzech, łaska, nawrócenie, zadośćczyniąc śmierć Chrystusa, ministerialne kapłaństwo, Ofiara Eucharystyczna, Kościół hierarchiczny, życie przyszłe itd. – prawdy wiary nieobecne w kontekście katechezy Kiko. I właśnie tu rozwiera się ogromna pustka, którą jego Droga Neokatechumenalna zapoczątkowuje, pogłębia i doprowadza do kresu: dotychczas ten Ruch, pomimo terroryzującego rygoru swoich "skrutyniów", nie wydał ani jednego "świętego", którego Kościół katolicki mógłby wynieść na ołtarze.
• "Droga" istotnie może tylko przyćmić – w tych, którzy ją podjęli – to cenne wyposażenie w prawdy wiary przyswojone na łonie rodziny i w rodzinnej parafii. W konsekwencji tylko dzięki niewiedzy i łudzeniu się Władza kościelna może ich uważać za prawdziwych członków Kościoła katolickiego. Okazuje się przy tym, że nieuzasadnione są jej obawy, że może ich utracić... Niezależnie od dobrej wiary wielu i najlepszych intencji nie poinformowanych i nie zorientowanych kapłanów, ci "neokatechumeni" są heretykami; nie tylko nie należą do "owiec", lecz się oddalają coraz bardziej od "Owczarni", trzymając się "Drogi", której nie zaprogramowano według nauki Kościoła ...

Milczenie jednak i przyzwalanie, by sprawy szły swoim torem, nie prowadzi do niczego, nie ocali nikogo, owszem, pogarsza sytuację duchową wielu nieświadomych i łatwowiernych, sprzyja zarażaniu się błędami warstw społecznych mniej wykształconych, bardziej podatnych na przyjęcie wszelkich ekstrawagancji osobników lub grup egzaltowanych i przesadnie pewnych siebie.

• Obowiązek informowania Kościoła hierarchicznego jest bardzo poważny, gdyż tym licznym, którzy zainicjowali "Drogę", trzeba przeciwstawić innych – być może liczniejszych – którzy z nią od lat zerwali, nie przez opuszczenie się duchowe, lecz z tej przyczyny, iż doznali straszliwego zachwiania w wierze i w uczuciach rodzinnych, iż budziły w nich odrazę i sprzeciw pewne praktyki sakramentalne nie do pogodzenia z normami liturgicznymi, iż czuli się obrażani pychą i arogancją katechistów, a także, iż w tylu wypadkach zrujnowano ich tam ekonomicznie. Wielu z tych powodów utraciło nawet równowagę psychiczną, a nie brak i takich, którzy, oszukani i zdezorientowani, nie wierzą już ani w Boga... Odnośnie tych spraw dysponujemy jednoznaczną dokumentacją...

Dlaczego nie zatroszczyć się także o te dusze, demaskując niebezpieczne błędy?

Podsumowując: nie byłoby uczciwe nie dostrzegać pewnych dodatnich aspektów Drogi Neokatechumenalnej. Raz jeszcze im przyznaję: po pierwsze, prawą intencję tych, którzy ją podejmują; po wtóre, trafność inspirującej "Drogę" idei; po trzecie, inteligentną organizację (pomysłu Kiko); po czwarte, działanie Ducha Świętego, który nieraz posługuje się narzędziami również mniej odpowiednimi, by oddziaływać na dusze...

Przy zakończeniu tej pracy jedno mogę stwierdzić z całkowitą pewnością: nie jest możliwe uznać, że całe prawdziwe dobro, realizowane przez Ruch, jest owocem doktrynalnych założeń katechezy Kiko, gdyż właśnie tym założeniom musimy przypisać wszystkie jego strony negatywne w aspekcie teologicznym, liturgicznym i moralnym.

Wynika stąd wniosek, że Hierarchia, jeśli jeszcze zamierza posługiwać się "Drogą", ponieważ na swój sposób może być przydatna w reewangelizacji świata, powinna ją oczyścić z wszelkich naleciałości heretyckich, które ją wyróżniają wśród wszystkich innych "ruchów" działających w Kościele.

Jest moim pragnieniem, by niniejsza krytyczna analiza mogła być pomocna Biskupom i duszpasterzom przy podjęciu naglących działań celem oczyszczenia i wprowadzenia Drogi Neokatechumenalnej na drogę prawdy i zbawienia dla wszystkich.

OJCIEC KOŚCIOŁA ŚWIĘTY WINCENTY Z LERYNU

W OBRONIE WIARY KATOLICKIEJ

PRZECIW BEZBOŻNYM NOWOŚCIOM WSZYSTKICH

ODSZCZEPIEÑCÓW

Początek rozprawy Pielgrzyma w obronie starożytności i powszechności wiary katolickiej przeciw bezbożnym nowościom wszystkich odszczepieńców.

Przedmowa

I.

Ponieważ Pismo św. mówi i upomina: "Spytaj ojców twoich, a powiedzą ci, starszych twoich, a oznajmią ci"; a gdzie indziej: "Nakłoń ucha twego ku słowom mędrców"; to znowu: "Synu mój, mów tych nie zapominaj, a słowa moje niech chowa serce twe", - przeto ja, Pielgrzym, najniższy ze wszystkich sług Bożych, myślę, że z pomocą Bożą nie najmniejszy z tego będzie pożytek, jeśli na piśmie utrwalę to wszystko, com wiernie od świętych ojców przejął. Dla mnie przynajmniej samego jest to aż nadto potrzebne: będę miał choć coś pod ręką, w czym bym się ustawicznie rozczytywał i słabą pamięć odświeżał. Ochoty do tego przedsięwzięcia dodaje mi jednak nie tylko jego pożyteczność, lecz także wzgląd na czas i na dogodne miejsce pobytu. Czas pobudza mnie dlatego, bo jak on wszystko, co ludzkie, porywa, tak i my wzajem powinniśmy wydrzeć mu coś dla żywota wiecznego, zwłaszcza, że straszliwe oczekiwanie zbliżającego się sądu bożego domaga się spotęgowania żarliwości religijnej, a chytrość nowych odszczepieńców zaleca wielką troskliwość i czujność. Zachęca mnie i miejsce pobytu: uciekłem bowiem przed zgiełkiem miast do ustronnej wioseczki, w której zamieszkuję zaciszną celkę klasztorną; a tu zdala od wszelkiego rozproszenia dokonać się może to, o czym śpiewa psalm: "Spocznijcie i zobaczcie, żem ja jest Pan." Lecz i wytyczna mojego życia zbiega się z tym. Przez dość długi czas unosił mnie wir rożnych bolesnych walk światowych, w końcu zawinąłem z natchnienia Chrystusa do najpewniejszej zawsze dla każdego przystani religii, by tu się wyzbyć próżności i pychy, by przebłagać Boga ofiarą chrześcijańskiej pokory i uniknąć nie tylko rozbicia w życiu doczesnym, lecz także pożarów życia przyszłego.

Zatem przystąpię już w imię Boże do rzeczy: przedstawię przez przodków nam przekazane i powierzone prawdy raczej z wiernością sprawozdawcy, niż z samodzielnością oryginalnego pisarza; trzymać się zaś będę przy pisaniu tej zasady, żeby nie poruszać wszystkiego, lecz tylko co najważniejsze, i to stylem nie tyle ozdobnym i ścisłym, ile przystępnym i potocznym; potrącę raczej o wiele rzeczy, niż je rozwinę. Niech piszą wykwintnie i dokładnie ci, których do takiego zadania skłania nakaz obowiązku albo ufność w siły twórcze. Mnie to wystarczy, jeśli dla wsparcia swojej pamięci, a raczej jej słabości, sporządzę sobie pamiętnik, który będę się starał z pomocą Pańską w miarę przypominania tego, czegom się nauczył, zwolna, stopniowo poprawiać i uzupełniać. Zaznaczam to z góry dlatego, by jeśli przypadkiem pamiętnik ten wymknie mi się i wpadnie do rąk świętych - by porywczo nie ganili w nim tego, co jeszcze nie uległo zamierzonemu wygładzeniu.

II.

(1) Otóż często usilnie i z ogromnym przejęciem wywiadywałem się u wielu świętością i wiedzą jaśniejących mężów, jakim to sposobem, posługując się jakąś pewną, a przy tym ogólną i prawidłową metodą, odróżnić mógłbym prawdę wiary katolickiej od błędów przewrotnych herezji. Na to zawsze, od wszystkich prawie taką otrzymywałem odpowiedź, że czy to ja czy kto inny zechce wyłowić oszustwa pojawiających się na widowni heretyków, nie wpaść w ich sidła i zdrowo, niewzruszenie wytrwać w zdrowej wierze, ten musi dwojakim sposobem wiarę swoją z pomocą Bożą ubezpieczyć: po pierwsze powagą Prawa Bożego, po drugie podaniem Kościoła katolickiego. (2) Tu mógłby zapytać ktoś: Jak to, jeżeli kanon Pisma świętego jest doskonały i pod każdym względem aż nadto sobie wystarcza, to po cóż jeszcze dołączać do niego powagę kościelnego rozumienia? Otóż dlatego, że Pismo święte, wskutek właściwej mu głębi, nie wszyscy w jednym i tym samym znaczeniu przyjmują, lecz ten tak, a ów inaczej jego zwroty wykłada, tak że na pozór niemal ilu ludzi, tyle pojmowań z niego wysnuć można. Boć inaczej je Nowacjan, inaczej Sabeliusz, inaczej Donat wyłuszcza; inaczej Ariusz, Eunomiusz, Macedoniusz; inaczej Fołtyn, Apolinarys, Pryscylian; inaczej Jowinian, Pelagiusz, Celestiusz; inaczej na koniec Nestoriusz. Wobec takiej ogromnej gmatwaniny błędów jest rzeczą wprost konieczną wytyczyć linię wykładu pism prorockich i apostolskich według prawidła kościelnego i katolickiego czucia. (3) W samym zaś znowu Kościele trzymać się trzeba silnie tego, w co wszędzie, w co zawsze. w co wszyscy wierzyli. To tylko bowiem jest prawdziwe i właściwie katolickie, jak to już wskazuje samo znaczenie tego wyrazu, odnoszące się we wszystkim do znamienia powszechności. A stanie się to wtedy dopiero, gdy podążymy za powszechnością, starożytnością i jednomyślnością. Podążymy zaś za powszechnością, jeżeli za prawdziwą uznamy tylko tę wiarę, którą cały Kościół na ziemi wyznaje; za starożytnością, jeżeli ani na krok nie odstąpimy od tego pojmowania, które wyraźnie podzielali święci przodkowie i ojcowie nasi; za jednomyślnością zaś wtedy, jeżeli w obrębie tej starożytności za swoje uznamy określenia i poglądy wszystkich lub prawie wszystkich kapłanów i nauczycieli.

III.

(4). Więc cóż ma uczynić chrześcijanin-katolik, jeśli jakąś cząsteczka Kościoła oderwie się od wspólności powszechnej wiary? Nic innego, jeno przełoży zdrowie całego ciała nad członek zakaźny i zepsuty. A jak ma postąpić, jeśliby jakaś nowa zaraza już nie cząstkę tylko, lecz cały naraz Kościół usiłowała zakazić? Wtedy całym sercem przylgnąć winien do starożytności: tej już chyba żadna nowość nie zdoła podstępnie podejść. Cóż zaś, jeśliby w obrębie dawności wyłowiono błąd dwóch czy trzech ludzi albo jednego miasta albo nawet jakiejś dzielnicy? Wtedy przede wszystkim starać się będzie nad zuchwalstwo czy nieświadomość kilku osób przełożyć powzięte w dawnych czasach postanowienia soboru powszechnego, jeśli takie istnieją. A jeśliby wypłynęła sprawa taka, co do której nic podobnego się nie znajdzie? Wtedy będzie się starał zebrać poglądy przodków i radzić się ich w tej mierze, rozumie się poglądy tych tylko przodków, którzy, choć żyli w rożnych miejscach i czasach, wytrwali jednak w społeczności i wierze jednego Kościoła powszechnego i okazali się przez to miarodajnymi nauczycielami; a to, co ci wszyscy jak jeden mąż - nie ten lub ów tylko - w jednym i tym samym duchu, otwarcie, często, wytrwale przyjmowali, pisali i uczyli - to niech uważa za niewątpliwy drogowskaz wiary.

IV.

Żeby jednak nasze słowa nabrały większej jasności, musimy je szczegółowo oświetlić przykładami i nieco szerzej rozwinąć. Przy nadmiernym bowiem dążeniu do treściwości mógłby wartki prąd wykładu porwać sprzed oczu rzeczy najważniejsze. (5) Gdy w czasach Donata, od którego wywodzą się donatyści, duża część Afryki rzuciła się w wiry jego błędu i niepomna chrześcijańskiej godności i wiary nad Chrystusowy Kościół przełożyła świętokradzkie zuchwalstwo jednego człowieka, wtedy ci Afrykańczycy, którzy pogardzili haniebnym odszczepieństwem i przyłączyli się do zespołu kościołów świata, ci jedynie ze wszystkich zdołali się ocalić w przybytkach wiary katolickiej. Zostawili oni potomności zaprawdę wyborny przykład, jak to w przyszłości inni mają rozsądnie więcej sobie ważyć zdrowie ogółu, niż obłęd jednego lub tylko niewielu ludzi. (6) Podobnie gdy trucizna ariańska zakaziła już nie cząstkę jakąś tylko, lecz prawie cały świat, gdy w błąd wprowadzono to przemocą, to podstępem wszystkich prawie biskupów łacińskiego świata i jakaś mgła osiadła na sercach, że nie wiedziano za kim w tym zamęcie pójść, wtedy każdego prawdziwego miłośnika i czciciela Chrystusa, który przełożył starą wiarę nad nowe błędnowierstwo, całkowicie ominęła ta zaraza. Niebezpieczeństwo owych czasów wskazuje dowodnie, jakie to klęski ściąga wprowadzenie nowego dogmatu. Wszak wtedy nie tylko małe, lecz i największe rzeczy się zachwiały. Nie tylko węzły pokrewieństwa, powinowactwa, przyjaźni, związki rodzinne się rwały, ale i miasta, ludy, dzielnice, narody, słowem całe państwo rzymskie zostało wstrząśnięte i z posad wypchnięte. Bo gdy ta bezbożna nowinka ariańska, jakby jakaś okrutna jędza, spętawszy nasamprzód samego cesarza, usidliła nowymi prawami najwyższych dostojników dworu - nie przestawała już odtąd wichrzyć i mącić wszystkiego: spraw prywatnych i państwowych, świętych i świeckich, za nic mieć prawdę i dobro i jakby z wyższego miejsca w upatrzone ofiary mierzyć. Wtedy to znieważano małżonki, lżono wdowy, hańbiono dziewice, burzono klasztory, rozpędzano kleryków, chłostano lewitów, wleczono na wygnanie duchownych; zapełniły się świętymi kaźnie, wiezienia i kopalnie. Olbrzymia ich część, nie wpuszczana do miast, tułając się bezdomnie wśród pustyń, jaskiń, skał, wśród dzikich zwierząt zmarniała z nagości, głodu i pragnienia. A cały ten bezmiar nędzy z jednego źródła płynie! Stąd, że się wprowadza ludzkie zabobony na miejsce niebieskiego dogmatu, podważa dobrze uzasadnioną starożytność zbrodniczą nowością, narusza postanowienia przeszłych pokoleń, zrywa z uchwałami ojców, niweczy określenia przodków - że owa bezbożna i namiętna gonitwa za nowinkami nie chce się liczyć z nietykalnymi granicami świętej i nieskażonej dawności.

V.

(7) Ale może zmyślamy to wszystko z odrazy do tego, co nowe, a upodobania do tego, co dawne? Kto to przypuszcza, niechże przynajmniej uwierzy błogosławionemu Ambrożemu. W drugiej księdze dzieła, zwróconego do cesarza Gracjana, ubolewa on nad tymi smutnymi czasami w tych słowach: "Już dosyć, Boże wszechmocny, odpokutowaliśmy upadkiem naszym i naszą krwią za rzezie wyznawców, wygnania kapłanów, za ten ogrom niegodziwej bezbożności. Już dosyć zajaśniała prawda, że kto wiarę narusza, ten bezpieczeństwo traci." Potem w trzeciej księdze tego dzieła tak pisze: "Trzymajmy się wskazań naszych przodków i nie naruszajmy w dzikim zuchwalstwie odziedziczonych pieczęci. Owej zapieczętowanej księgi prorockiej nie ośmielili się otworzyć ani starsi, ani moce, ani aniołowie, ani archaniołowie: jedynie Chrystusowi zastrzeżone jest wyłączne prawo rozwinięcia jej. Któż z nas odważyłby się rozpieczętować księgę kapłańską, przypieczętowaną przez wyznawców i poświęconą męczeństwem już tylu? Ci, których zniewolono do rozpieczętowania jej, potem potępili ten podstęp i zapieczętowali ją z powrotem - a ci, którzy nie ważyli się jej tknąć, stali się wyznawcami i męczennikami. Jakbyśmy mogli wyprzeć się wiary tych, których zwycięstwo wysławiamy?" Prawda, wysławiamy też głośno to zwycięstwo, błogosławiony Ambroży, i serdecznie podziwiamy! Musiałby to być człowiek bez ducha, który by nie pragnął - nie mogąc już dorównać - przynajmniej podążać za tymi, których od obrony wiary przodków żadna moc nie odwiodła: ni groźby ni prośby, ni życie ni śmierć, ni dwór ni dworzanie, ni cesarz ni jego władza, ni ludzie ni czart; których Pan za wytrwanie przy dawnej wierze uznał za godnych niezwykłego odznaczenia: przez nich dźwigał obalone kościoły, ożywiał ludy wygasłe duchowo, kapłanów z powrotem wieńczył, a niegodziwe, pełne bezbożnych nowinek pisma, a raczej piśmidła zatopił w strumieniach gorących łez, zesłanych z nieba na biskupów; przez nich wreszcie prawie cały świat, wstrząśnięty nagłą herezji nawałnicą wywiódł z nowej niewiary do dawnej wiary, z szału nowinek do dawnego zdrowia, z nowego zaślepienia do dawnego światła. (8) A na tej wprost boskiej dzielności wyznawców to jest najwięcej godne uwagi, że oni wtedy nie za cząstkę jakąś w obrębie dawnego Kościoła, lecz za całą powszechność tak mężnie się zastawiali. Nie godziło się bowiem, by mężowie tej miary z takim sił napięciem bronili błędnych i sprzecznych pomysłów jednego lub dwóch ludzi i bojowali o ciasne poglądziki jakiegoś zapadłego kąta. Nie! Trzymali się oni ściśle postanowień i określeń wszystkich kapłanów świętego Kościoła, spadkobierców apostolskiej i katolickiej prawdy, i woleli siebie samych raczej poświęcić, niż wiarę starożytnej powszechności. Dlatego zasłużyli na taką chwałę, że zupełnie słusznie uchodzą nie tylko za wyznawców, lecz także za książąt wyznawców.

VI.

Wspaniały, wprost boski jest przykład owych błogosławionych. Wszyscy prawdziwi katolicy powinni go ustawicznie przed oczyma mieć i rozpamiętywać. Ci błogosławieni, promieniując na kształt siedmioramiennego świecznika siedmiorakim światłem Ducha Świętego, dali potomnym przejasny wzór, w jaki to sposób należy na przyszłość wśród czczego rozgwaru błędów powagą świętej dawności tępić zuchwałe, bezbożne nowinki. (9) Nie ma w tym zresztą nic nowego. Zawsze bowiem w Kościele ten zwyczaj panował, że im kto był bogobojnieszy, tym bardziej stanowczo przeciwstawiał się nowym wymysłom. Przykładów na to wszędzie mnóstwo. Dla krótkości podam tylko jeden, i to z dziejów Stolicy Apostolskiej, aby wszyscy z bezwzględną jasnością poznali, z jaką siłą, z jakim zapałem i z jakim wysiłkiem błogosławieni następcy świętych apostołów bronili zawsze nietykalności raz przyjętej wiary. Dawno już temu czcigodnej pamięci Agrypin, biskup kartagiński, pierwszy z ludzi wbrew Pismu świętemu, wbrew zapatrywaniom wszystkich kapłanów i postanowieniom przodków zalecał powtarzanie chrztu. Ten błąd wiele złego nawarzył; nie tylko wszystkim heretykom dał przykład świętokradztwa, lecz i niektórym katolikom sposobność do błędu. Więc gdy wszyscy krzyk zewsząd podnieśli przeciw tej nowości, gdy wszyscy kapłani w miarę swej gorliwości jej się opierali - wtedy błogosławionej pamięci papież Stefan, zasiadający na Stolicy Apostolskiej, przeciwstawił się temu, co prawda wraz z wszystkimi współtowarzyszami, ale na ich czele. Czuł, jak sądzę, że winien o tyle wszystkich przewyższać poświęceniem się sprawie wiary, o ile górował nad nimi powagą stanowiska. W liście, który wtedy do Afryki wysłał, rzucił to święte hasło: "Nic nowego nie wprowadzać; zachować to, co przekazane!" Wiedział ten święty i mądry mąż, że prawdziwa pobożność uznaje tylko jedno: przelewanie całej prawdy na synów z taką samą wiernością, z jaką się ją przyjęło; - że nie nam wodzić religię, dokąd chcemy, lecz raczej iść za nią, dokąd prowadzi: - że jest znamieniem chrześcijańskiej skromności i rozwagi nie swoje pomysły podawać potomnym, tylko zachowywać prawdy, przejęte od przodków. Jakie było wówczas rozwiązanie tej całej sprawy? Takie, jakie w podobnych wypadkach zawsze następuje: zatrzymano dawne poglądy, nowości zarzucono. (10) Ale może tak się stało dlatego, że rzeczników zabrakło temu nowemu wynalazkowi? Owszem, miał on za sobą takie siły ducha, takie potoki wymowy, taką liczbę obrońców, takie prawdopodobieństwo, tak liczne orzeczenia Prawa Bożego, ale w całkiem nowy i błędny sposób pojęte, że całe to sprzysiężenie nie dałoby się chyba w żaden sposób rozbić, gdyby go przyczyna tego olbrzymiego wysiłku, owa nowa wiara, którą przyjmowano, broniono, chwalono, nie była sama zawiodła i zdradziła. A jakież były skutki soboru afrykańskiego i jego orzeczenia? Z łaski bożej - żadne; wszystko jak marzenia, jak puste bajki odrzucono z pogardą. (11) A obrót sprawy jakiż dziwny! Twórców tego poglądu uznano za katolików, a zwolenników za heretyków; mistrzów uniewinniono, a uczniów potępiono; autorowie ksiąg będą synami Królestwa, a obrońców tych pism - gehenna pochłonie! Bo chyba nie znajdzie się nikt tak nierozumny, żeby wątpił w to, że błogosławiony Cyprian, ta chluba wszystkich biskupów i męczenników, będzie z towarzyszami swoimi na wieki królował z Chrystusem; a nie znajdzie się rowniez nikt tak bezbożny, żeby przeczył, iż donatyści i wszyscy inni gorszyciele, którzy chełpią się, że za powagą owego soboru chrzty powtarzają, z diabłem wiecznie gorzeć będą.

VII.

Zdaje mi się, że wyrok ten wydał Bóg głównie ze względu na chytrość tych, którzy, kując pod cudzym imieniem herezje, czepiają się nieco zawiłych pism dawnych pisarzy, dzięki mglistej treści na pozór zgodnych z ich poglądami, aby tylko wywołać wrażenie, że nie pierwsi i nie odosobnieni głoszą swoje pomysły. Niegodziwość tych ludzi na dwukrotne zasługuje potępienie: raz za to, że nie boją się trucizną herezji innych częstować, po drugie za to, że pamięć któregoś ze świętych mężów niby przygasły popiół plugawą ręką rozgrzebują i to, co miało być milczeniem pokryte, wywlekają i rozgłaszają. Idą oni zupełnie ścieżkami swego praojca Chama, który nie tylko nie nakrył nagości czcigodnego Noego, ale jeszcze na pośmiewisko innym pokazał. Za tę obrazę czci rodzica na taką zasłużył niełaskę, iż i na potomstwo jego przeszła klątwa jego grzechu. Jakże inaczej postąpili jego błogosławieni bracia! Nie chcieli oni nagości czcigodnego ojca ani sami spojrzeniem znieważyć, ani innych do tego dopuścić: ale odwróciwszy oczy, jak napisano, nakryli go. Przez to upadku tego świętego męża ani nie pochwalili, ani nie rozgłosili, i dlatego na potomkach ich spoczęło błogosławieństwo. Lecz wróćmy do naszego przedmiotu. (12) Z wielkim więc lękiem wystrzegajmy się grzechu zmiany wiary i naruszenia jej treści, od czego nas odstrasza nie tylko surowość kościelnych zarządzeń, lecz także poważne upomnienie apostoła. Wiedzą to wszyscy, ja poważnie, jak surowo i stanowczo błogosławiony apostoł Paweł uderza na niektórych, co z dziwną lekkomyślnością dali się zbyt rychło odciągnąć od tego, który ich powołał do łaski Chrystusowej, do innej ewangelii, chociaż nie ma innej; którzy nagromadzili sobie nauczycieli według swoich zachcianek, którzy słuch odwrócili od prawdy, a zwrócili się do bajek; i tak ściągnęli na siebie potępienie, bo pierwszą wiarę złamali. Zwiedli ich ci, o których ten sam Apostoł pisze do rzymskich braci: "Proszę was zaś, bracia, byście baczyli na tych, którzy powodują spory i zgorszenia przeciw nauce, którą poznaliście; strońcie od nich; tacy bowiem nie służą Chrystusowi Panu, lecz swemu brzuchowi, a słodkimi słówkami i przymilaniem się uwodzą serca niewinnych. Wciskają się oni do domów i usidlają kobietki, obciążone grzechami, unoszone różnymi namiętnościami; uczą się ciągle, a do poznania prawdy nigdy nie dochodzą. To puści gadatliwcy i uwodziciele, którzy całe domy wywracają, ucząc niegodziwych rzeczy dla szpetnego zysku. To ludzie duchowo skażeni, od wiary odpadli; pyszni, a nic nie rozumiejący, chorujący na dociekania i walki na słowa; pozbawieni prawdy sądzą oni, że pobożność jest źródłem zysków. Przy tym też są bezczynni, uczą się włóczyć po domach. Ale nie tylko bezczynni, lecz gadatliwi i ciekawi, mówiący rzeczy nieprzystojne; postradali oni dobre sumienie i w wierze się potknęli; ich bezecna, czcza gadanina przyczynia się wielce do bezbożności, a mowa ich jak rak się szerzy." Dobrze rowniez o nich napisano: "Ale powodzenia mieć nie będą; nierozum ich wszystkim się ukaże, jak i z tamtymi było."

VIII.

Pewnego razu ludzie tacy, kupcząc błędami po prowincjach i miastach, dostali się także do Galatów. Pod ich wpływem Galatowie, obrzydziwszy sobie prawdę, zaczęli wymiotować (revomentes) mannę apostolskiej i katolickiej nauki, a rozlubowali się w plugawych nowinkach heretyków. Wtedy to tak się święty Paweł uniósł w poczuciu swojej władzy apostolskiej, że z największą surowością oświadczył: "Nawet chociażby my lub anioł z nieba głosił wam inną Ewangelię, niż którą ogłosiliśmy wam, niech będzie wyklęty." Dlaczego mówi "chociażby my", a nie raczej: "chociażbym ja"? Bo chce powiedzieć: Chociażby Piotr, chociażby Andrzej, chociażby Jan, chociażby w końcu cały apostołów chór głosił wam inną Ewangelię, niż którą ogłosiliśmy wam, niech będzie wyklęty. Co za straszna surowość! By zagrzać do wytrwania w pierwszej wierze, nie oszczędza ni siebie, ni innych współapostołów! Nie dosyć tego! "Chociażby, rzecze, anioł z nieba głosił wam inną Ewangelię, niż którą ogłosiliśmy wam, niech będzie wyklęty." Nie zadowolił się dla ochrony raz przekazanej wiary wymienieniem istności ludzkiej, musiał on i dostojnych aniołów włączyć. "Chociażby, rzecze, anioł z nieba..." Nie dlatego, jakoby święci i niebiescy aniołowie grzeszyć mogli. Chce on powiedzieć: Choćby się stało to, co się stać nie może, choćby nie wiem kto odważył się zmieniać raz przekazaną wiarę, niech będzie wyklęty. (13) A może te słowa niebacznie wyrzekł, może je wyrzucił raczej w ludzkiej popędliwości, niż w Bożym natchnieniu? Nie! W dalszym ciągu tę samą myśl wyraża z ogromnym naciskiem, znamionującym powtórzone zwroty: “Jakeśmy przedtem powiedzieli, tak i teraz powtórnie mówię: jeśliby wam ktoś inną Ewangelię głosił, niż którą przyjęliście, niech będzie wyklęty”. Nie powiedział: jeśliby wam ktoś zwiastował co innego, niż coście przyjęli, niech będzie błogosławiony, chwalony i przyjęty, lecz wyraźnie: wyklęty, to jest: odosobniony, wyłączony, wykluczony, by jedna owca swym zgubnym wpływem nie zaraziła niewinnej owczarni Chrystusa.

IX.

A może tylko Galatom dano te nakazy? To, w takim razie także do nich tylko odnosiłyby się nakazy, o których wzmianka w dalszym ciągu listu; na przykład ten: "Jeśli żyjemy w duchu, postępujmy też w duchu. Nie bądźmy próżnej chwały, chciwi, nie drażnijmy się wzajem i nie zazdrośćmy sobie wzajem" i tym podobne. A ponieważ to niedorzeczność, bo te nakazy zwracają się jednako do wszystkich, więc z tego wniosek, że jak te przykazania moralne, tak też i owe przepisy, tyczące się wiary, wszystkich jednako obowiązują. Więc jak nie wolno wzajem się drażnić i wzajem zazdrościć, tak też nie wolno nikomu przyjmować nic poza tym, co zawsze głosi katolicki Kościół. (14) A może tylko wtedy nakazywano wyklinać głosicieli innych nauk, niż które ogłoszono, a teraz już nie? W takim razie i to, co również tam święty Paweł powiada: "Mówię zaś: postępujcie w duchu; pożądliwościom ciała nie dogadzajcie - miało tylko wtedy moc nakazu, a dzisiaj już nie. Ale pogląd taki jest i bezbożny, i zgubny; zatem wynika z tego koniecznie, że jak przez wszystkie wieki przestrzegać należy tego nakazu moralnego, tak i tamten wyrok o nieodmienności wiary rowniez obowiązuje po wszystkie czasy. Nie godziło się więc nigdy chrześcijaninowi-katolikowi głosić czegoś poza przyjętą nauką, nie godzi się czynić tego i dziś, a tak samo i w przyszłości; a potępiać tych, którzy głoszą inną naukę, niż raz otrzymaną, należało zawsze, należy i dziś, i w przyszłości.. Czy jest wobec tego ktoś tak zuchwały, by głosił co innego, niż co Kościół głosi, ktoś tak lekkomyślny, by przyjmował inną naukę, niż otrzymaną z rąk Kościoła? Woła, powtarza wołanie, woła do wszystkich, zawsze i wszędzie w swych listach to narzędzie wybrane, ten nauczyciel narodów, ten głos apostołów, ten kaznodzieja świata, ten powiernik Nieba, by każdego głosiciela nowego dogmatu wyklęto. A przeciwnie żaby, jakieś bąki, jednodniowe muchy - to jest pelagianie - tak się do katolików odzywają: Za naszą powagą, za naszym przewodem, za naszym wykładem potępcie to, czegoście się dotąd trzymali, chwyćcie się tego, coście potępiali, porzućcie dawną wiarę, postanowienia ojców, prawdę przez przodków powierzoną, a przyjmijcie... cóż takiego? Strach wypowiedzieć, bo taka z tych rzeczy bije pycha, że ich nie tylko przyjmować, ale nawet zbijać nie można bez skalania się.

X.

(15) Ale powie ktoś: Dlaczego to często dopuszcza Bóg, że niektóre wybitne, w Kościele działające osobistości głoszą katolikom nowe rzeczy? Słuszne to jest pytanie, godne starannego i obszernego roztrząśnięcia. Odpowiedź należy jednak oprzeć nie na własnym dowcipie, lecz na powadze Prawa Bożego i wskazówkach nauczycielskiego urzędu Kościoła. Posłuchajmy świętego Mojżesza. Niech nas pouczy, dlaczego uczeni mężowie, których dla daru wiedzy prorokami nawet Apostoł nazywa, z dopustu Bożego szerzą nowe dogmaty, które Stary Zakon zwykł nazywać alegorycznie "bogami cudzymi", dlatego, bo heretycy podobnie swoje mniemania czczą, jak poganie swoje bóstwa. Pisze więc błogosławiony Mojżesz w Deuteronomium: "Jeśli wystąpi wśród ciebie prorok albo taki, któryby mówił, że miał sen proroczy...", to znaczy działający w Kościele nauczyciel, który według przeświadczenia jego uczniów i słuchaczy naukę swą czerpie z jakiegoś objawienia; a dalej: “...i zapowiedziałby znak i cud, a stałoby się tak, jak powiedział.." Chodzi to naprawdę nie o byle jakiego nauczyciela, owszem o tak światłego, że wyda się zwolennikom swoim nie tylko znawcą rzeczy ludzkich, lecz i jasnowidzem nadludzkich, jakimi też według chwalby uczniów byli Walentyn, Donat, Fotyn, Apolinaris i tym podobni. A dalej? "I rzekłby ci: Pójdźmy, przystańmy do bogów obcych, których nie znasz, i służmy im..." Czymże są "obcy bogowie", jeśli nie cudzymi błędami, których nie znałeś, błędami nowymi i niesłyszanymi?; a "służmy im" znaczy: wierzmy im i przystańmy do nich. A zakończenie jakie? "Nie usłuchasz słów owego proroka albo marzyciela." A dlaczego, pytam, Bóg nie zabrania głosić tego, w co zabrania wierzyć? "Bo – rzecze –doświadcza was Pan Bóg wasz, aby jawne było, czy Go miłujecie czy nie, ze wszystkiego serca i ze wszystkiej duszy waszej." Przejasno wyłuszczono tu, z jakiej przyczyny niekiedy Opatrzność Boża niektórym kościelnym nauczycielom dozwala głosić nowe dogmaty: aby was, rzecze, doświadczył Bóg, Pan wasz. I rzeczywiście wielka to pokusa, gdy ten, którego uważasz za proroka, za ucznia proroków, za nauczyciela i rzecznika prawdy, którego najwyższym otaczasz uwielbieniem i miłością gdy ten nagle wprowadza ukradkiem szkodliwe błędy, a ty ich ani rychło wyłowić nie umiesz, bo tkwią w tobie przesądy czerpanej dotąd nauki, ani też z lekkim sercem potępić, bo nie dopuszcza przywiązanie do dawnego mistrza.

XI.

(16) Tu może będzie się ktoś domagał, żebym to, co stwierdzają słowa Mojżesza, unaocznił na przykładach z dziejów Kościoła. Słuszne to żądanie; niepodobna go na później odsunąć. Więc żeby od najbliższych i znanych rzeczy zacząć - małaż to była niedawno pokusa, kiedy ten nieszczęsny Nestoriusz, przedzierzgnąwszy się z owcy w wilka, począł szarpać owczarnię Chrystusa, a ci, których kąsał, mieli go jeszcze przeważnie za owcę i tym bardziej na kły jego byli narażeni? Bo któżby mógł przypuścić, że łatwo zbłądzi mąż, tak chlubnie wyrokiem władzy obrany, przez duchowieństwo z taką tęsknotą oczekiwany, cieszący się taką miłością świętych i wziętością u ludu; on, który codziennie wyłuszczał ludowi słowa Boże i zbijał wszystkie szkodliwe błędy żydów i pogan? Jak mógł nie wpoić w każdego tego przeświadczenia, że prawdy uczy, prawdę głosi, prawdą żyje on, co prześladował bluźnierstwa wszystkich herezji... niestety, aby wrota dla swojej otworzyć? Otóż mamy tu to, co Mojżesz mówi: "Doświadcza was Pan Bóg wasz, czy go miłujecie, czy nie." Ale dajmy pokój Nestoriuszowi; tego podziwiano więcej, niż zasłużył, sławiono ponad istotne znaczenie; tego w oczach tłumu wyolbrzymiła raczej ludzka łaska, niż boska. Zajmijmy się raczej tymi, którzy wyposażeni w liczne zalety i wielką dzielność, nabawili katolików niemałej pokusy. Tak miał Fotyn za naszych przodków kusić kościół w Sirmium, w Panonii: wśród ogromnej przychylności wszystkich wyniesiony tam na biskupstwo, przez jakiś czas piastował je w duchu katolickim, aż tu, jak ów zły prorok lub marzyciel, o którym mówi Mojżesz, począł powierzony sobie lud Boży namawiać, żeby poszedł za cudzymi bogami, to jest przyjął obce, nieznane mu dotąd błędy... Ale takie rzeczy bywają. Niebezpieczeństwo tkwiło w tym, że do tego niegodziwego celu służyły mu nieprzeciętne siły. Był to duch wybitny, w wiedzę zasobny, mocarz słowa; świetnie, poważnie rozprawiał i pisał w obu językach; dowodzą tego jego dzieła, napisane częścią po grecku, częścią po łacinie. Na szczęście powierzone mu owieczki Chrystusowe, bardzo około wiary katolickiej czujne i ostrożne, przypomniały sobie zawczasu przestrogi Mojżesza i mimo podziwu dla wymowy swego proroka i pasterza poznały się na pokusie. Przedtem szły za nim, jak owczarnia za barankiem, teraz zaczęły przed nim umykać, ja przed wilkiem. Nie tylko zresztą na przykładzie Fotyna, lecz i na Apolinarysie można poznać niebezpieczeństwo tej pokusy kościelnej i wziąć zachętę do troskliwszej ochrony wiary. Wtrącił on swoich słuchaczy w wielki zamęt i trudności: tu ciągnęła ich powaga Kościoła, tam przywiązanie do mistrza, i wahając się tak między jednym a drugim, nie umieli wyzwolić się z bezradności. A czy był to człowiek wart lekceważenia? Przeciwnie, bardzo wybitny, podbijający sobie niezmiernie szybko serca wszystkich! Któż go prześcignął bystrością, biegłością i wiedzą? Ile herezji stłumił w licznych księgach, ile wrogich wierze błędów zbił, wskazuje to jego sławne i iście wielkie, nie mniej, niż trzydzieści ksiąg liczące dzieło, w którym unicestwił niedorzeczne oszczerstwa Porfiriusza miażdżącymi dowodami. Za dużo czasu zabrałoby wyliczenie wszystkich jego dzieł: byłby on mógł przez nie dorównać zaprawdę największym budowniczym Kościoła; niestety lubowanie się w heretyckim węszeniu naprowadziło go na jakieś pomysły, którymi wszystkie swoje prace jak trądem oszpecił - i dlatego nauka jego nie nazywa się budowaniem Kościoła, lecz pokusą.

XII.

Tu zażąda ktoś ode mnie, bym wyłożył błędne nauki dopiero co wspomnianych mężów: Nestoriusza, Apolinarysa i Fotyna. To nie należy co prawda do rzeczy, o którą teraz chodzi. Nie postanowiliśmy przecież omawiać poszczególnych postaci błędu, lecz tylko kilku jego przedstawicieli wskazać, by na ich przykładzie jasno i przejrzyście unaocznić to, co mówi Mojżesz: że jeśli jakiś nauczyciel Kościoła - choćby to był prorok, wykładający tajemnicę proroków - usiłuje coś nowego wprowadzić do Kościoła, to dopuszcza tę rzecz Opatrzność Boża, aby nas doświadczyć. (17) Ale przyda się - przynajmniej mimochodem - wyłożyć w krótkości poglądy wspomnianych heretyków, Fotyna, Apolinarysa i Nestoriusza. Odszczepieństwo Fotyna takie jest: Bóg, twierdzi on, jeden w istocie i osobie; należy go pojmować po żydowsku. Nie przyjmuje pełni Trójcy; twierdzi, że nie ma ani osoby Słowa Bożego ani osoby Ducha Świętego. Chrystusa uważa za zwyczajnego tylko człowieka, biorącego początek z Maryi. To jedynie stanowczo dogmatyzuje, że powinniśmy czcić tylko osobę Boga-Ojca i tylko Chrystusa, ale jako człowieka. Tyle Fotyn. Apolinarys chlubi się, że w poglądzie na jedność Trójcy zgadza się z Kościołem, ale i tu wiara jego jest niezupełnie zdrowa; w sprawie zaś Wcielenia Pańskiego jawnie bluźni. Mówi, że w ciele Zbawiciela naszego albo w ogóle nie było duszy ludzkiej albo, jeśli była, to pozbawiona świadomości i rozumu. Zresztą według niego nawet i ciało Pańskie nie zostało wzięte z ciała Świętej Dziewicy Maryi. Lecz zstąpiło w Nią z nieba. Chwiejny zawsze i niepewny głosił raz, że jest ono współwieczne ze Słowem Bożym, to znowu, że zostało stworzone z bóstwa Słowa. Nie chciał bowiem uznać w Chrystusie dwóch istności, jednej boskiej, a drugiej ludzkiej, jednej z Ojca, a drugiej z matki, lecz uważał istność Słowa za rozszczepioną w sobie tak, że jedna jej część zostaje w Bogu, a druga zamieniła się w ciało. Więc gdy prawda głosi, że jeden Chrystus składa się z dwóch istności, to on na przekór prawdzie twierdzi, że z jednego bóstwa Chrystusa powstały dwie istności. Tyle Apolinarys. Nestoriusz zaś popada w błąd biegunowo przeciwny poprzedniemu. Rozróżniając niby dwie istności w Chrystusie, wprowadza niespodzianie dwie osoby i chce mieć - niesłychana rzecz - dwóch synów Bożych, jednego Boga, a drugiego człowieka, jednego zrodzonego z Ojca, drugiego z matki. I dlatego nie należy według niego nazywać Świętej Maryi Bogarodzicą, lecz Chrystarodzicą; z Niej bowiem nie ów Chrystus-Bóg, lecz Chrystus-człowiek się narodził. Jeśli zaś ktoś odniósł wrażenie, że on w pismach swoich głosi jednego Chrystusa, że sławi jedną osobę Chrystusa, to ostrzegam takiego przed łatwowiernością. Nestoriusz bowiem albo umyślnie, chytrze to wrażenie wywołuje, aby przez rzeczy dobre nakłonić do złego, jak to Apostoł mówi: "Przez dobro przyprawił mnie o śmierć"; innymi słowy: albo celem omamienia czytelników w niektórych miejscach swoich pism podkreśla swoją wiarę w jednego Chrystusa, w jedną osobę Chrystusa, albo tak rzecz rozumie, że już po dziewiczym porodzeniu zespoliły się w jednego Chrystusa dwie istności; że zatem w chwili poczęcia czy dziewiczego porodzenia i przez jakiś czas potem dwóch było Chrystusów. Według tego Chrystusa narodził się najpierw pospolitym, zwyczajnym człowiekiem i nie był jeszcze jednością osoby zespolony ze Słowem Bożym; potem osoba Słowa zstąpiła nań i przybrała go sobie. Więc chociaż teraz przez Słowo przybrany, żyje w chwale Bożej, to jednak przez jakiś czas nie było żadnej różnicy między nim a innymi ludźmi.

XIII.

(18) Tak to przeciwko wierze katolickiej Nestoriusz, Apolinarys i Fotyn - te wściekłe psy - szczekają. Fotyn nie uznaje Trójcy, Apolinarys uważa naturę Słowa za przemienną, nie uznaje dwóch istności w Chrystusie, przeczy albo w ogóle istnieniu duszy w Chrystusie albo w najlepszym razie odmawia jej świadomości i rozumu, twierdzi, że miejsce świadomości zajęło Słowo Boże. Nestoriusz głosi, że zawsze - czy że przez jakiś czas - dwóch było Chrystusów. Natomiast Kościół katolicki posiada prawdziwą wiedzę i o Bogu, i o Zbawicielu naszym; więc ani o tajemnicy Trójcy, ani o Wcieleniu Chrystusa bluźnierstw nie wygłasza. Uwielbia bowiem jedno bóstwo w pełni Trójcy i równość Trójcy w jednym i tym samym majestacie, wyznaje jednego Jezusa Chrystusa - nie dwóch - jako Boga i człowieka zarazem. Wierzy, że w Nim jedna tylko jest osoba, ale dwie istności; dwie istności, ale jedna osoba: dwie istności, bo Słowo Boże nie jest zmienne, by się mogło na ciało przemienić; jedna osoba, bo przyjmując dwóch synów, czciłby Kościół nie Trójcę, lecz cztery bóstwa. (19) Przyda się ten przedmiot jeszcze szczegółowiej i dokładniej rozwinąć. W Bogu jedna jest istność, ale trzy osoby, w Chrystusie dwie istności, ale jedna osoba. W Trójcy jest: inny ten, a inny ten, ale nie: inna ta, a inna ta; w Zbawicielu zaś jest: inna ta, a inna ta, ale nie: inny ten, a inny ten. Dlaczego mówię: "w Trójcy jest: inny ten a inny ten, ale nie: inna ta a inna ta"? Bo inny jest co do osoby Ojciec, inny Syn, inny Duch Święty, a jednak i Ojciec, i Syn, i Duch Święty mają nie różną, lecz tę samą naturę. Dlaczego znowu mówię: "w Zbawicielu zaś jest: inna ta, a inna ta, ale nie: inny ten, a inny ten"? Bo inna jest istność bóstwa a inna istność człowieczeństwa, a mimo to bóstwo i człowieczeństwo to nie dwaj, lecz jeden i ten sam Chrystus, jeden i ten sam Syn Boży, jedna i ta sama osoba Chrystusa, Syna Bożego. Podobnie w człowieku co innego ciało, a co innego dusza, lecz dusza i ciało tworzą jednego i tego samego człowieka. W Piotrze czy Pawle co innego dusza, a co innego ciało; a przecież ciało i dusza to nie dwa Piotry; nie ma też i dwóch Pawłów; jeden dusza, a drugi ciało, lecz istnieje tylko jeden i ten sam Piotr, jeden i ten sam Paweł, każdy z nich złożony z dwóch rożnych istności: z duszy i ciała. Tak samo więc w jednym i tym samym Chrystusie są dwie istności, ale jedna boska, druga ludzka; jedna z Ojca, druga z Matki- Dziewicy; jedna współwieczna i równa Ojcu, druga z czasu i mniejsza od Ojca; jedna współistotna z Ojcem, druga równa co do istoty matce; - a jednak w tych obu istnościach jest jeden i ten sam Chrystus. Nie ma więc dwóch Chrystusów: jeden Chrystus-Bóg, a drugi - człowiek; jeden niestworzony, a drugi stworzony; jeden niecierpiętliwy, a drugi cierpiętliwy; jeden równy Ojcu, a drugi mniejszy od Ojca; jeden z Ojca, a drugi z matki; - lecz jeden i ten sam Chrystus jest zarazem Bogiem i człowiekiem, ten sam jest niestworzony i stworzony, ten sam niezmienny i niecierpiętliwy, a zarazem zmienny i cierpiętliwy, ten sam i równy Ojcu, i mniejszy od Ojca, ten sam przed wiekami z Ojca zrodzony, ten sam w czasie narodzony z matki: doskonały Bóg, doskonały człowiek. W Bogu zupełność bóstwa, w człowieku pełnia człowieczeństwa. Pełnia, powtarzam człowieczeństwa, bo posiada ono i duszę i ciało zarazem; ciało prawdziwe, nasze, z matki wzięte, duszę zaś wyposażoną w intelekt, obdarzoną świadomością i rozumem. Jest więc w Chrystusie Słowo, dusza i ciało, ale wszystko to razem stanowi jednego Chrystusa, jednego Syna Bożego, jednego Zbawiciela i Odkupiciela naszego. Jednego zaś nie wskutek jakiegoś nietrwałego zmieszania się pierwiastka boskiego i ludzkiego, lecz wskutek jakiejś nierozerwalnej i wyjątkowej jedności osoby. To bowiem połączenie nie obróciło, nie przemieniło jednego pierwiastka w drugi - jest to błąd arian - lecz raczej tak oba w jedno zespoliło, że jednocześnie z trwaniem w Chrystusie jednej i tej samej osoby trwa zarazem na wieki i właściwość każdej istności z osobna, że Bóg nigdy nie zaczyna być ciałem, ani ciało nie przestaje być sobą. Można to sobie unaocznić na przykładzie ludzkiej natury. Wszak nie tylko w teraźniejszości, lecz i w przyszłości każdy człowiek składać się będzie z duszy i ciała, i nigdy nie zamieni się ciało na duszę, ani dusza na ciało; każdy człowiek bez końca żyć będzie; w każdym koniecznie trwać będzie bez końca różnica tych istności. Tak i w Chrystusie również obu istnościom przyznać trzeba wieczyste trwanie ich właściwości bez uszczerbku dla jedności osoby.

XIV.

(20) Wobec tego, że często posługujemy się słowem "osoba" i głosimy, że Bóg przez osobę (per personam) uczłowieczył się, - poważnie obawiamy się wrażenia, jako byśmy twierdzili, że Bóg-Słowo tylko przez naśladowanie ludzkiego działania wziął naszą naturę na siebie i wszystkie czynności ludzkie wykonywał nie jako prawdziwy, lecz pozorny człowiek. Tak dzieje się w teatrze, gdzie jeden człowiek gra kilka osób po kolei, nie będąc żadną z nich. Przecież zawsze przy naśladowaniu cudzego działania tak się wykonuje czyny i prace innych, że grający nie utożsamia się z tym, którego przedstawia. Gdy aktor tragiczny - że sięgnę po przykład do gier świeckich - gra kapłana lub króla, nie jest sam ani kapłanem ani królem. Bo po przedstawieniu zrzuca z siebie osobę, w którą się przyodział. Nie mamy nic wspólnego z tymi niegodziwymi, zbrodniczymi drwinami! Zostawmy te brednie Manichejczykom, tym majaczycielom, głoszącym, że Syn Boży-Bóg nie przyjął osoby człowieka istotnie, lecz udawał ją tylko grą pozornych działań życiowych. Natomiast według wiary katolickiej Słowo Boże w taki sposób stało się człowiekiem, że wzięło na siebie nasze właściwości nie złudnie i pozornie, lecz prawdziwie i rzeczywiście; więc nie naśladowało człowieczeństwa jako czegoś obcego, lecz raczej nosiło je jako swoje, i było istotnie tym, kim się w działaniu przedstawiało. Podobnie przecież i my przez to, że mówimy, myślimy, żyjemy i istniejemy, nie naśladujemy ludzi, lecz nimi jesteśmy. I tak Piotr i Jan - weźmy ich jako przykład - nie przez naśladowanie byli ludźmi, lecz w rzeczywistości; Paweł nie udawał apostoła, nie grał Pawła, lecz był apostołem i istniał jako Paweł. Tak też i Bóg-Słowo, przyodziawszy się w ciało, nauczając, działając i cierpiąc w ciele - bez najmniejszego jednak skażenia swojej boskiej natury - wszystko to czynić raczył nie na to, aby doskonałego człowieka naśladować i grać, lecz go urzeczywistnić, nie na to, by wydawać się i uchodzić za prawdziwego człowieka, lecz nim być istotnie. Jak dusza z ciałem spleciona, a jednak w ciało nie zamieniona, nie naśladuje człowieka, lecz stanowi człowieka, i to człowieka nie z pozoru, lecz z rzeczywistej istności, tak i Słowo-Bóg, jednocząc się, bez żadnej zmiany swej istności, z człowieczeństwem, ale nie zlewając się z nim, stało się człowiekiem nie przez naśladowanie, lecz rzeczywiste istnienie. Odrzućmy więc całkowicie to znaczenie słowa "osoba", które odnosi się do naśladowczej gry, gdzie zawsze co innego jest, a co innego się naśladuje, gdzie ten, co gra, nigdy nie jest tym, którego przedstawia. Nie wolno wierzyć, że Bóg-Słowo tym złudnym sposobem przybrał osobę ludzką, lecz raczej tak, że przyjąwszy na się, przy niezmiennym trwaniu własnej istności, naturę doskonałego w sobie człowieka, sam stał się ciałem, człowiekiem, osobą ludzką - nie pozorną, lecz prawdziwą, nie udaną, lecz rzeczywistą, nie taką, która wraz ze swą czynnością ustaje, lecz taką, która zawsze w swej istności trwa.

XV.

Ta tedy jedność osoby w Chrystusie zawiązała się i dokonała nie dopiero po dziewiczym narodzeniu, lecz już w łonie Dziewicy. (21) Powinniśmy bardzo przestrzegać tego, byśmy wyznawali nie tylko jednego, lecz zawsze jednego Chrystusa. Nieznośne to bowiem bluźnierstwo przyznawać wprawdzie, że teraz jest On jednym, a zarazem upierać się, że był kiedyż nie jednym lecz dwoma, mianowicie jednym po chrzcie, dwoma zaś w czasie narodzenia. Tego strasznego bluźnierstwa unikniemy jedynie pod warunkiem, jeśli wyznamy, że człowiek zjednoczony został z Bogiem jednością osoby, nie od wniebowstąpienia dopiero czy zmartwychwstania, czy chrztu, lecz już w Matce, już w łonie matczynym, co więcej już w samym dziewiczym poczęciu. Dzięki tej jedności osoby przypisuje się łącznie, bez rozróżniania boskie właściciwości człowiekowi, a właściwości ludzkie Bogu. Stąd pochodzą owe zwroty Pisma świętego: "Syn Człowieczy zstąpił z Nieba", "Pan chwały został ukrzyżowany" na ziemi. Stąd tez pochodzi, że chociaż ciało tylko Pana uczynione zostało, chociaż ciało tylko Pana stworzone zostało, mimo to powiedziane jest, że Słowo Boże uczynione zostało, że Mądrość Boża sama napełniona, a Wszechwiedza stworzona została, jak to też i w przepowiedni mowa jest o przebiciu Jego rąk i nóg. Następstwem tej jedności osoby jest podobna tajemnica, dzięki której jest czymś arcykatolickim wierzyć, że gdy ciało Słowa narodziło się z przeczystej Dziewicy, tedy i sam Bóg-Słowo z Dziewicy się narodził, a bezbożnością przeczyć temu. Wobec tego nie wolno nikomu odmawiać świętej Maryi przywilejów łaski Bożej i wyjątkowej chwały. Dzięki szczególnemu darowi Pana i Boga naszego, a Jej Syna, najprawdziwiej zasługuje ona na to błogosławione wyznanie, że jest theotokos; lecz nie w tym znaczeniu, jakie dopuszcza pewna bezbożna herezja, twierdząca, że należy ją nazywać Bogarodzicą tylko przenośnie jako matkę człowieka, który potem stał się Bogiem. Tak nazywamy jakąś kobietę matką księdza czy biskupa nie dlatego, że zrodziła go już jako księdza czy biskupa, lecz że na świat wydała człowieka, który potem został księdzem czy biskupem. Nie w tym znaczeniu zasługuje święta Maryja na nazwę: theotokos; lecz dlatego, że, jak się wyżej rzekło, w Jej świętym łonie ta przenajświętsza dokonała się tajemnica, iż wskutek jakiejś szczególnej i wyjątkowej jedności osoby, jak Słowo w ciele jest ciałem, tak człowiek w Bogu-Bogiem.

XVI.

(22) A teraz powtórzmy to, cośmy krótko powiedzieli o wyżej wspomnianych herezjach i o wierze katolickiej, dla utrwalenia w pamięci, jeszcze krócej i zwięźlej; przez to zostaną te rzeczy lepiej zrozumiane i silniej w myśli utkwią. Więc klątwa na Fotyna, który nie przyjmuje pełności Trójcy i Chrystusa uważa za zwyczajnego człowieka tylko. Klątwa na Apolinarysa, który przyjmuje spowodowane przemianą skażenie boskości i znosi swoistość doskonałego człowieczeństwa. Klątwa na Nestoriusza, który przeczy narodzeniu się Boga z Dziewicy, przyjmuje dwóch Chrystusów, i zarzuciwszy wiarę w Trójcę, wprowadza na cztery bóstwa. Natomiast błogosławiony jest Kościół katolicki, który uwielbia jednego Boga w pełni Trójcy i równość Trójcy w jednej boskości tak, że ani pojedynczość natury nie zaciera swoistości osób, ani rozróżnienie Trójcy nie rozrywa jedności bóstwa. Błogosławiony jest Kościół, który wierzy, że w Chrystusie są dwie prawdziwe i doskonałe natury, ale jedna osoba, tak, iż ani rozróżnienie natur nie znosi jedności osoby ani jedność osoby nie zaciera różnicy natur. Błogosławiony jest Kościół, który by móc wyznać, że jeden zawsze Chrystus i jest, i był, głosi zespolenie się człowieka z Bogiem nie po narodzeniu, lecz już w samym łonie Matki. Błogosławiony jest Kościół, który rozumie, że Bóg stał się człowiekiem nie przez zmianę swojej natury lecz przez spójnię osoby, i to osoby nie pozornej i przemijającej, lecz istotnej i trwałej. Błogosławiony jest Kościół, który tę jedność osoby za tak silną uważa, iż ze względu na nią na podstawie dziwnej i niewysłowionej tajemnicy, przypisuje znamiona boskie człowieku, a ludzkie Bogu. Więc ze względu na nią nie przeczy, że człowiek, jak Bóg, z Nieba zstąpił, ze względu na nią wierzy, że Bóg sposobem człowieczym urodził się na ziemi, że cierpiał i ukrzyżowany został; ze względu na nią wreszcie wyznaje człowieka Synem Bożym, a Boga synem Dziewicy. Jest to błogosławione i czcigodne, chwalebne i przenajświętsze wyznanie, zupełnie godne porównania z owym niebiańskim pieniem aniołów, które jednego Pana i Boga jako trzykroć świętego wysławia. Bo przecież przede wszystkim dlatego Kościół głosi jedność Chrystusa, by nie wyjść poza tajemnicę Trójcy. Co tutaj mimochodem rzekłem, gdzie indziej, jeśli Bóg pozwoli, szerzej omówię i wyłuszczę. Teraz wróćmy do głównego wątku.

XVII.

(23) Powiedzieliśmy wyżej, że w Kościele Bożym pokusą dla ludu jest błąd nauczyciela, pokusą tym większą, im uczeńszy jest twórca tego błędu. Poparliśmy to najpierw powagą pisma, następnie przykładami z dziejów kościelnych, przywodząc na pamięć tych mężów, którzy przez pewien czas żyli zdrową wiarą, a jednak w końcu albo do cudzej sekty przystali, albo sami zapoczątkowali własne odszczepieństwo. Jest to naprawdę rzecz ważna, wielce pouczająca i godna rozważenia; powinniśmy ją często jaskrawymi przykładami oświetlać i w dusze wrażać, by wszyscy prawdziwi katolicy wiedzieli, że mają z Kościołem nauczycieli przyjmować, broń Boże z nauczycielami wiarę Kościoła porzucać. Wskazać mógłbym wielu, którzy w ten sposób kusili; żaden z nich jednak, jestem przekonany, równać się nie może pod tym względem Orygenesowi. Miał ten mąż tyle świetnych, wyjątkowych i cudownych zalet, że w początkach każdy sądził, iż poglądom Orygenesa można na ślepo zawierzyć. Bo jeśli życie jest tym, co nadaje powagę, to odznaczał się mąż ten dzielnością, wielką czystością duszy, cierpliwością, nieugiętością – jeśli natomiast pochodzenie lub wiedza, to któż był wyższy odeń? Pochodził z rodziny, opromienionej męczeństwem; dla Chrystusa stracił nie tylko ojca swego lecz i mienie całe; wśród cieniów zaś świętego ubóstwa tak się udoskonalił, że często, jak wiadomo, katusze cierpiał za wyznawanie Pana. Ale to nie wszystko! Inne jeszcze jego zalety miały się potem przyczynić do pokusy: posiadał potężny umysł, tak głęboki, bystry, wykwintny, że niemal wszystkich o całe niebo przewyższał; posiadał wiedzę i wykształcenie tak wszechogarniające, że w zakresie filozofii boskiej niewiele było przedmiotów, w zakresie zaś ludzkiej prawie że żadnych, których by całkowicie nie opanował. Nie zadowoliła go sama wiedza grecka, więc wziął się i do hebrajszczyzny. Po co wspominać o jego wymowie? Potok jej był tak uroczy, miły, wdzięczny, iż rzekłbyś, nie słowa, lecz sama słodycz płynie z jego ust. Jakiego zagadnienia trudnego nie wyświetlił bystrym rozumowaniem? Jaka rzecz trudna do wykonania nie okazała się łatwą w jego oświetleniu? A może tylko splotami logicznych dowodów powiązał on swoje twierdzenia? Przeciwnie, nie było nigdy nauczyciela, który by się częściej posługiwał przykładami z Prawa Bożego. Czy może napisał mało? Nikt ze śmiertelnych nie napisał więcej; wszystkich jego dzieł nie tylko przeczytać, ale nawet odszukać niepodobna. Żeby mu zaś nie brakło niczego do ogarnięcia wiedzy, dane mu było długie życie. Więc może do uczniów nie miał szczęścia? Kto w tym względzie miał większe? Wszak z jego ducha wyszedł niezliczony zastęp nauczycieli, kapłanów, wyznawców i męczenników? Tego już zaś chyba nikt nie zdoła opisać, jaki podziw, jaką sławę, jaką wziętość u wszystkich sobie zjednał. Kogo tylko żywiej poruszały zagadnienia religijne, zlatywał do niego choćby z najdalszych stron świata. Który chrześcijanin nie uwielbiał go nieledwie jak proroka? Który filozof - jak mistrza? Jakiej zaś czci zażywał nie tylko u osób prywatnych, ale nawet na dworze cesarskim, o tym dzieje mówią. Wszak matka cesarza Aleksandra zaprosiła go do siebie, zachwycona widocznie tą niebieską mądrością, której światłem jaśniał, a którą i ona gorąco umiłowała. Świadczą o tym także listy, które napisał z powagą przedstawiciela nauki chrześcijańskiej do cesarza Filipa, pierwszego chrześcijanina w szeregu rzymskich władców. Co się zaś tyczy jego wprost niewiarygodnej wiedzy, to kto by nie chciał polegać na moim świadectwie jako chrześcijańskim, niech przynajmniej nie odmówi wiary głosom filozofów pogańskich. I tak mówi ów bezbożny Porfiriusz, że pociągnięty sławą Orygenesa wybrał się w chłopięcych prawie latach do Aleksandrii i poznał go tam już jako starca, ale robiącego jeszcze wrażenie człowieka, który dźwignął twierdzę wszechnauk. Nie starczyłoby mi czasu, gdybym chciał świetności tego męża, chociażby po części, omówić: a jednak one wszystkie przyczyniły się nie tylko do chwały religii, lecz niestety także do spotęgowania pokusy, kto by bowiem łatwo oderwał się od męża tak genialnego, uczonego i uwielbianego i nie postąpił raczej według owego powiedzenia: "Wolę błądzić z Orygenesem, niż z innymi prawdę znać"? Po co dużo mówić? Doszło do tego, że narzucona przez wybitną osobistość tego mistrza i proroka nie byle jaka, lecz, jak się z następstw okazuje, arcyniebezpieczna pokusa odwiodła bardzo wielu od czystości wiary. I dlatego ten wielki Orygenes, ponieważ niepowściągliwie nadużywał łaski Bożej, a swemu geniuszowi zbytnio hołdując, za wiele na sobie budował; ponieważ lekceważył sobie dawną prostotę wiary chrześcijańskiej, ponieważ nad innych rozumem się wynosił, ponieważ gardząc podaniem Kościoła i naukami przeszłości, pewne miejsca Pisma w nowy sposób wykładał - dla tych wszystkich powodów zasłużył, by i do niego odnosiły się słowa, wyrzeczone do Kościoła: "Jeżeli wystąpi wśród ciebie prorok...", a nieco dalej: "to nie słuchaj słów tego proroka;" a potem: "bo doświadcza was Pan, Bóg wasz, czy go miłujecie czy nie." Zaprawdę była to, mało powiedzieć, pokusa, lecz wielkie kuszenie, gdy Orygenes zaczął Kościół, tak mu całkowicie oddany, tak podziwem dla jego geniuszu, wiedzy, wymowy oraz czarem jego osoby ujęty, a od wszelkich podejrzeń i obaw wolny - niespodzianie od dawnej wiary przeciągać zwolna w nowe błędy. Ale może ktoś powie, że książki Orygenesa zostały sfałszowane. Nie sprzeczam się; bodaj tak było! Wielu nie tylko katolików, lecz i heretyków donosi, że tak jest. Lecz w takim razie musimy stwierdzić, że jeśli nie on sam, to książki pod jego imieniem wydane są wielką pokusą. Roi się w nich od bluźnierczych zdań, a czyta się je nie jako cudze, lecz jako jego dzieła. Więc jeśli nawet błąd nie począł się w głowie Orygenesa, to jednak jego powaga ujemnie zaciążyła przy szerzeniu błędu.

XVIII.

(24) Podobnie rzecz się ma z Tertulianem. Jak tamten u Greków, tak ten u Rzymian uchodzi za postać czołową. Kto był od niego uczeńszy, kto bieglejszy w rzeczach boskich i ludzkich? Przecież objął on swoim dziwnie pojemnym umysłem całą filozofię, wszystkie prądy filozoficzne, wszystkie poglądy ich twórców i zwolenników, objął całą różnorakość wypadków dziejowych i badań naukowych. Odznaczał się zaś taką głębią i potęgą ducha, że co tylko zbić postanowił, to i bystro przenikał i mocarnie kruszył. A dalej - kto zdołałby godnie wychwalić jego wymowę, złożoną z tak zniewalających rozumowań, że nawet tych, których przekonać trudno, zmusza do przyzwolenia. U niego ile słów, tyle myśli; ile zdań, tyle zwycięstw. Wiedzą to Marcjon, Apelles, Prakseasz, Hermogenes, żydzi, poganie i wszyscy inni; on to ich bluźnierstwa w swych licznych i wielkich książkach niby piorunami pogromił. A jednak po tym wszystkim i on, ten wielki Tertulian, nie utrzymał się należycie przy dogmacie katolickim, to jest przy powszechnej i starej wierze, i okazał się więcej wymownym, niż wiernym, bo zmienił zapatrywania i uczynił w końcu to, co o nim błogosławiony wyznawca Hilary w jednym miejscu pisze: "Późniejszym zbłąkaniem poderwał powagę swych chwalebnych pism". I on także stał się wielką pokusą w Kościele. Nie chcę jednak o nim więcej mówić, wspomnę tylko to, że wbrew przestrodze Mojżesza pojawiające się w Kościele obłędne nowinki Montana i chorobliwe majaczenia szalonych kobiet uznał za prawdziwe proroctwa i zasłużył na to, by i do niego, i do jego pism odnosiły się słowa: "Jeśli wystąpi wśród ciebie prorok", a zaraz potem: "nie będziesz słuchał słów proroka tego". Dlaczego? "Ponieważ doświadcza was Pan, Bóg wasz czy miłujecie go czy nie".

XIX.

Z tych licznych i innych tym podobnych, a ważkich przykładów z dziejów Kościoła, oraz ze słów Deuteronomium powinniśmy z bezwzględną jasnością wyrozumieć, że jeśli kiedykolwiek jakiś nauczyciel kościelny od wiary zboczy, to dzieje się to z dopustu Bożego dla doświadczenia nas, czy miłujemy Boga z całego serca i z całej duszy naszej czy tez nie.

XX.

(25) Wobec tego prawdziwym i szczerym katolikiem jest ten, kto prawdę Bożą, kto Kościół, kto Ciało Chrystusa miłuje, kto nad Boską religię, kto nad wiarę katolicką niczego wyżej nie ceni, ani niczyjej powagi, ani miłości, ani geniuszu, ani wymowy, ani filozofii, lecz gardzi tym wszystkim, i niewzruszenie trwa przy wierze, a postanawia tego tylko się trzymać i w to wierzyć, czego się powszechnie z dawien dawna Kościół trzyma. Prawdziwy katolik, jeśli spostrzeże, że ktoś później jakąś nową i nieznaną naukę zaprowadza, poza wszystkimi albo wbrew wszystkim świętym, to pouczony szczególnie słowami błogosławionego Pawła apostoła, widzi w tym nie nową religię, lecz pokusę. O tym bowiem pisze Apostoł w pierwszym liście do Koryntian: "Muszą być herezje, aby utwierdzeni ukazali się wśród was; dlatego Bóg nie wykorzenia natychmiast twórców herezji, aby utwierdzeni na jaw wypłynęli, to znaczy, aby się pokazało, w jakim stopniu każdy jest wytrwałym, wiernym i niezachwianym miłośnikiem wiary. I rzeczywiście, jak tylko jakaś nowość wypłynie, zaraz odróżnisz ciężkie ziarno od lekkiej plewy; wtedy bez trudu wywiewa wszystko z klepiska, co na nim lekkiego leżało. Jedni natychmiast całkowicie odlatują; inni odwiani tylko, lękają się zagłady, ale wstydzą się wrócić, zranieni, półmartwi, półżywi, bo napili się trucizny w takiej ilości, że ich ani nie zabija ani się strawić nie daje; ani o śmierć nie przyprawia, ani żyć nie pozwala. Smutny to stan! Jakie fale niepokojów, jakie odmęty nimi miotają! To pędzą w wirze błędu, dokąd ich wiatr ponosi; to wszedłszy w siebie, niby fale odbite odskakują! Raz z lekkomyślną pewnością siebie rzeczy niepewne przyjmują; to znowu wzdrygają się z nierozumnym lękiem nawet przed tym, co pewne, niezdecydowani którędy iść, którędy wrócić; czego chcieć, czego unikać; czego się trzymać, a czego poniechać. Ale ta udręka zwątpiałego i chwiejnego serca może się stać dla nich lekarstwem z miłosierdzia Bożego, jeśli się opamiętają. Bo na to nimi poza bezpieczną przystanią wiary katolickiej miotają, smagają i niemal nie uśmiercają burze sprzecznych myśli, by rozpięte swobodnie żagle swej pychy, które rozdął wiatr nowości, zwinęli; by wycofali się w zaciszną przystań łagodnej i dobrej Matki i tam pozostali; by wyrzucili wprzód z siebie gorzkie męty błędów i mogli pić zdroje żywej i tryskającej wody. Niech więc ku swemu zbawieniu oduczą się tego, czego się ku zgubie nauczyli, a z całego dogmatu Kościoła niech to, co da się pojąć, pojmują, a co nie, w to niech wierzą.

XXI.

(26) Dlatego, gdy często do tych rzeczy myślą wracam, zdumiewa mnie wprost to szaleństwo, to bezbożne zaślepienie, ta namiętność błądzenia, znamionująca niektórych ludzi. Nie zadowalają się oni prawidłem wiary, w przeszłości raz przekazanym i przyjętym, ale ustawicznie czegoś nowego szukają, zawsze usiłują coś do religii dodać, cos zmienić lub ująć, jakby to nie był niebieski dogmat, raz na zawsze objawiony, lecz jakiś ziemski pomysł, który trzeba udoskonalać ciągłymi poprawkami, a raczej ciągłą krytyką. A przecież boskie wyrocznie głoszą: "Nie przesuwaj granic, które założyli ojcowie twoi", "Nie prawuj się ze sędzią","Kto rozrzuca płot, tego wąż ukąsi"; zwłaszcza owo słynne powiedzenie apostolskie, którym niby jakimś duchowym mieczem często już wycinano i w ogóle wycinać trzeba zbrodnicze nowości wszelakich herezji: "Tymoteuszu, strzeż powierzonej prawdy (depositum), unikając bezbożnych nowinek i sprzeczności błędnie tak zwanej wiedzy; bo oto niektórzy, wyznając ją, od wiary odpadli." I mimo tych słów są jeszcze ludzie tak bezczelni, tak bezwstydni, tak uparci, że nie uginają się pod ciężarem tylu słów Bożych, nie łamią się pod takim naciskiem, nie kruszą pod takim młotem - że ich nawet takie gromy nie miażdżą! "Unikaj", rzecze, "bezbożnych nowinek". Nie mówi: unikaj starożytności, nie mówi: unikaj dawności; owszem zgoła cos przeciwnego z tamtych słów wynika. Jeśli bowiem należy unikać nowinek, to trzymać się trzeba dawności; jeśli bezbożna jest nowość, to święta jest dawność. "I sprzeczności" ciągnie dalej "błędnie tak zwanej wiedzy". Zaprawdę błędną nazwę noszą nauki heretyków: nieuctwo podaje się tu za naukowość, mglistość za jasność, mroki za światło. "Te oto", rzecze, "niektóre wyznając, odpadli od wiary". Co takiego wyznając, odpadli, jeśli nie jakąś nową i nieznaną naukę? Posłuchaj, co niektórzy z nich mówią: "Przyjdźcie, wy nierozumni i nędzni, których powszechnie nazywają katolikami, i nauczcie się wiary prawdziwej, której oprócz nas nikt nie zna, która przez wiele wieków przedtem ukryta była, teraz zaś została objawiona i odsłonięta; lecz uczcie się ukradkiem i cichaczem, bo tak wam będzie miło. A dalej: Gdy się sami nauczycie, uczcie drugich potajemnie, by świat nie słyszał, a Kościół nie wiedział. Tylko nielicznym dane jest pojąć głębie tak wielkiej tajemnicy." Czyż nie są to słowa owej nierządnicy, która w przypowieściach Salomona "przywołuje do siebie przechodniów, spieszących drogą swoją"? "Kto z was", mówi ona, "jest najgłupszy, niech zawróci do mnie". Niespełna zaś rozumu będących zaprasza tymi słowy: "Po chleb kryjomy z rozkoszą sięgajcie i wodę słodką ukradkiem pijcie." Co następuje dalej? "Ale ów nie wie, że synowie ziemi marnie giną u niej." Któż to są ci synowie ziemi? Niech wyłoży Apostoł: "Co", rzecze, "od wiary odpadli".

XXII.

(27) Ale opłaci się sowicie cały ten wyjątek z Apostoła dokładniej omówić. "Tymoteuszu", mówi, "strzeż powierzonej prawdy, unikając bezbożnych nowinek." O! Wykrzyk ten dowodzi zarówno jasnowidztwa, jak i miłości. Przewidywał on przyszłe błędy i wprzód nad nimi ubolewał. Kto jest dziś Tymoteuszem? Czyż nie albo w ogóle cały Kościół, albo w szczególności cały stan przełożonych, który i sam powinien posiadać doskonałą znajomość służby Bożej i drugim jej udzielać? Co zaś znaczy: "Strzeż powierzonej prawdy"? "Strzeż", powiada, z powodu złodziei, z powodu wrogów, żeby, gdy ludzie spać będą, nie wsiali kąkolu między dobre ziarno pszeniczne, które posiał Syn Człowieczy na roli swojej. "Strzeż", mówi, "powierzonej prawdy". Co znaczy: powierzona prawda? Nic innego, jeno to, co ci poruczono, a nie to, co sam wynalazłeś; to, coś otrzymał, a nie to, coś wymyślił; rzecz nie genialności, lecz nauki; nie własnego widzimisię, lecz społecznego podania; rzecz do ciebie dosnutą, a nie od ciebie wychodzącą, której nie twórcą masz być, lecz stróżem; nie założycielem, lecz zwolennikiem; nie wodzem, lecz szeregowcem. "Strzeż powierzonej prawdy". Talent wiary katolickiej zachowaj w nieskażonym i nienaruszonym stanie. Co ci powierzono, to i zachowaj u siebie, i dalej podawaj. Złoto otrzymałeś, złoto oddaj. Nie chcę, byś mi coś innego podrzucił; byś zamiast złota bezwstydnie i chytrze podsunął ołów lub miedź. Nie połysku, lecz istoty złota żądam. O Tymoteuszu, kapłanie, kaznodziejo i nauczycielu! Jeśli cię łaska Boża przez talent, ćwiczenie i naukę do tego uzdolniła, bądź Bezeleem duchowego przybytku, rzeźbij drogocenne gemmy boskiego dogmatu, sumiennie je zestawiaj, mądrze oprawiaj, dorzucaj im blasku, wdzięku, powabu. W co przedtem nieco mętnie wierzono, to niechaj wykład twój rozświetli. Dzięki tobie niechaj potomność wglądnie w to, co przeszłość, nie pojmując, uwielbiała. Tego samego jednak ucz, czegoś się nauczył, byś, mówiąc w nowy sposób, nowych rzeczy nie mówił.

XXIII.

(28) Może jednak ktoś zapyta: Jak to? Więc nie będzie w Kościele Chrystusowym żadnego postępu religii? Owszem, powinien być i to jak największy. Bo kto by tak źle ludziom życzył, a Boga tak nienawidził, żeby usiłował nie dopuścić do tego? Ale ten postęp niech będzie naprawdę postępem wiary, a nie zmianą. Boć przecież istota postępu na tym polega, że rzecz jakaś rozrasta się w sobie; istota zaś zmiany na tym, że rzecz jakaś przechodzi w zupełnie inną. Niechże więc wzrasta i olbrzymie nawet postępy czyni zrozumienie, wiedza, mądrość tak w każdym z osobna, jak u ogółu, tak w jednostce, jak w całym Kościele , według poziomu lat i wieków, ale koniecznie w swojej jakości, to jest w obrębie tego samego dogmatu, w tym samym duchu, w tym samym znaczeniu. (29) Duchowa dziedzina religii niech się wzoruje na rozwoju ustrojów; te chociaż z postępem lat roztulają i rozwijają swoje składniki, to jednak zostają tym samym, czym były. Wielka jest różnica między rozkwitem młodości a starczą dojrzałością, a przecież starcy są tymi samymi ludźmi, jakimi byli jako młodzieńcy. Zmienia się wprawdzie stan i powierzchowność człowieka, ale trwa niemniej jedna i ta sama natura, jedna i ta sama osoba. Małe są członki niemowląt, wielkie zaś dorosłych, a jednak są te same. Dorośli mają tę samą ilość członków, co dzieci; a chociaż niektóre z nich pojawiają się dopiero w dojrzalszym wieku, to istniały one już przedtem w stanie zarodkowym tak, że istotnie organizmy starcze nie wykazują później nic tak nowego, co by już przedtem nie taiło się w organizmach dziecięcych. Nie ulega wątpliwości, że wtedy tylko ziszcza się rozumna i zdrowa zasada postępu, a rozrost ma prawidłowy i piękny przebieg, gdy czas uwydatnia zawsze w starszych organizmach te składniki i formy, które w organizmach zarodkowych zawiązała mądrość Stwórcy. Bo gdyby z czasem postać ludzka zamieniała się na jakiś twór innego rodzaju lub gdyby liczba członków wzrastała, lub malała, to musiałoby całe ciało albo zniszczeć, albo spotwornieć albo przynajmniej osłabić się. Tych prawideł postępu przestrzegać również musi dogmat wiary chrześcijańskiej. Krzepnąc z biegiem lat, rozrastając się w czasie, rozświetlając w toku wieków powinien jednak pozostać nieskażony i nienaruszony, powinien być zupełny i doskonały we wszystkich wymiarach swoich składników, we wszystkich niby członkach i narządach swoich, a ponadto nie dopuszczać żadnej przemiany, żadnego uszczerbku swoistości i nie uznawać żadnej płynności granic. (30) Na przykład: Przodkowie nasi zasiali niegdyś na roli Kościoła pszeniczne ziarna wiary. Byłoby to czymś niesłusznym i nieodpowiednim, byśmy my, ich potomkowie, zamiast zboża szczerej prawdy zbierali podrzucony kąkol błędu. Przeciwnie, wymaga tego konsekwencja, żeby początek nie kłócił się z końcem, by się z posiewu pszenicznej nauki żęło kłosy również pszenicznego dogmatu. Jeżeli więc z owych pierwiastków naziemnych coś z postępem czasu się rozwija, a w obecnej chwili bujnie rozkwita, to niechże przy tym właściwość zarodka nie ulega zmianie. Można przyczyniać wdzięku, kształtu, zróżnicowania, ale jakość rzeczy musi pozostać ta sama. Uchowaj Boże, by owe różane szczepki czucia katolickiego miały wyrodzić się w osty i ciernie, uchowaj Boże, by w owym duchowym ogrójcu z krzewów cynamonu i balsamu wyrosnąć miały nagle chwasty i trujące zioła. To samo więc, co na tej roli Kościoła Bożego zasiała wiara ojców, powinni synowie pracowicie hodować i pielęgnować, to samo powinno rozkwitać i dojrzewać, to samo wzrastać i wydoskonalać się. Godzi się bowiem owe prastare dogmaty niebieskiej filozofii z postępem czasu pielęgnować, szlifować, gładzić, ale nie godzi się ich zmieniać, obcinać, kaleczyć. Mogą nabierać wyrazistości, jasności i zróżnicowania, ale muszą zachować zupełność, nieskażoność i swoistość. (31) Bo gdyby raz dopuszczono do tej świętokradzkiej swawoli, strach pomyśleć, jakie by za tym poszło niebezpieczeństwo wykorzenienia i zniweczenia religii. Po odrzuceniu bowiem jakiejkolwiek cząstki dogmatu katolickiego, już jakby z nałogu i swawoli, odrzucać się będzie dalsze: to tę, to ową, znowu jakąś inną. A takie odtrącanie jednej cząstki po drugiej czyż inny może mieć skutek ostateczny, niż odtrącenie całości? Z drugiej zaś strony, gdy się zacznie mieszać rzeczy nowe ze starymi, obce ze swojskimi świeckie ze świętymi, to zwyczaj ten musi zakraść się we wszystko, i nie pozostanie potem w Kościele nic nietkniętego, nic nienaruszonego, nic niezachwianego, nic nieskażonego, a jaskinia bezbożnych i szkaradnych błędów będzie tam gdzie, przedtem była świątynia czystej i niepokalanej prawdy. Oby miłosierdzie Boże uchroniło serca wiernych od tej zbrodni; ten szał niech raczej przy bezbożnych zostanie! (32) Chrystusowy zaś Kościół, sumienny i przezorny stróż powierzonych mu dogmatów, niczego w nich nigdy nie zmienia, niczego nie uszczupla, niczego nie dodaje, nie odcina rzeczy koniecznych, nie dokłada zbytecznych, nie traci swoich, nie przywłaszcza sobie cudzych, lecz z wszelką usilnością stara się o to jedno, by dawnymi prawdami wiernie i mądrze zawiadywać; by to, co przeszłość pozostawiła w postaci nierozwiniętej i zaczątkowej, opracować i wygładzić; by to, co było już wyrażone i wyłuszczone, skrzepić i utrwalić; a to, co było już utrwalone i określone, ochronić. Wreszcie do czegóż innego zmierzał Kościół przez orzeczenia soborów, jeśli nie do tego, by wierni odtąd gorliwiej wierzyli w to, co przedtem prostodusznie tylko przyjmowali; by głosili dobitniej to, czego dotychczas dość opieszale nauczano; a zakrzątali się teraz z większą troskliwością około rzeczy, spokojnie dotąd uprawianych? Reagując na nowinki heretyków, to jedynie, i nic poza tym, Kościół przez orzeczenia soborów osiągał, że prawdy otrzymane od przodków jedynie drogą ustnego podania jeszcze ponadto pisemnie utrwalał, zamykając bogatą treść w kilku słowach lub oznaczając częstokroć, dla tym większej jasności , odpowiednią nową nazwą jakieś nie nowe pojęcia religijne.

XXIV.

(33) Wróćmy do Apostoła. "Tymoteuszu", rzecze, "strzeż powierzonej prawdy, unikając bezbożnych nowinek". Unikaj, mówi, jak żmii, niedźwiadka, bazyliszka, by cię nie tylko dotknięciem, ale nawet wzrokiem i oddechem nie poraziły. Co znaczy tu: unikać? Z ludźmi takimi nawet posiłku nie brać. Co znaczy: unikaj? "Jeśli ktoś", rzecze, "do was przychodzi i tej nauki nie przynosi... Jakiej nauki? Oczywiście katolickiej i powszechnej, która dzięki nieskażonemu przekazywaniu prawdy trwa w tożsamości wśród toku wieków i trwać będzie do końca. "Nie przyjmijcie go", rzecze, "do domu i nie mówcie doń: witaj. Bo kto mówi doń: witaj, uczestniczy w jego przewrotnych czynach." "Bezbożnych", rzecze, "nowinek..." Co znaczy: bezbożne? W których nie ma nic świętego, nic Bożego, które są wewnętrznej istocie Kościoła, tej świątyni Boga, zupełnie obce. "Bezbożne", rzecze, "nowinki..." Nowinki są to nowe dogmaty, rzeczy, pojęcia, przeciwne dawności i starożytności; przyjęcie ich pociągnęłoby z konieczności naruszenie całkowite lub co najmniej bardzo poważne wiary błogosławionych ojców i równałoby się twierdzeniu, że wszyscy wierzący wszystkich wieków, wszyscy święci, wszyscy czyści, powściągliwi, dziewiczy, wszyscy klerycy, lewici i kapłani, tyle tysięcy wyznawców, takie zastępy męczenników, takie mnóstwo miast i narodów, tyle wysp, prowincji, królów, ludów, państw i szczepów, słowem że cały prawie okrąg ziemski, przez katolicką wiarę w Chrystusa, swą Głowę, wcielony przez tak długi przeciąg wieków tonął w nieświadomości i błędach, bluźnił i nie wiedział, w co wierzyć. (34) "Bezbożnych", rzecze, "nowinek unikaj". Przyjmowanie ich i przejmowanie się nimi nie znamionowało nigdy katolików, a zawsze heretyków. W rzeczy samej, która kiedy herezja wynurzyła się inaczej, niż pod jakimś określonym imieniem, w określonym miejscu i w określonym czasie? Kto kiedy wszczął jakąś herezję, nie zerwawszy pierw z jednomyślnością, przejawiającą się w powszechności i starożytności Kościoła katolickiego? Dowodzą tego fakty z jasnością bezwzględną. Kto kiedy przed owym bezbożnym Pelagiuszem przyznawał wolnej woli taką dzielność, żeby mógł nie uznać, iż przy każdym czynie w zakresie rzeczy dobrych konieczna jest łaska Boża dla jej wsparcia? Kto przed jego dziwacznym uczniem Celestiuszem przeczył, że cały ród ludzki uczestniczy w winie przestępstwa adamowego? Kto przed bluźniercą Ariuszem śmiał rozrywać jedność Trójcy; kto przed zbrodniczym Sabeliuszem zacierać Trójcę w jedności? Kto przed okrutnym Nowacjanem Boga okrutnym nazywał, bo według niego woli śmierć ginącego, niż by się nawrócił i żył? Kto przed porażonym wyrokiem Apostoła magiem Szymonem, od którego aż do ostatniego Pryscyliana odmęt plugastw nieprzerwanym i tajnym tokiem płynie, śmiał nazwać Boga-Stwórcę sprawcą zła: naszych zbrodni, bezbożności i zdrożności? Twierdzi on, że Bóg sam, własnymi dłońmi tak urobił istotę ludzką, że sama z siebie, wskutek jakiegoś koniecznego pędu woli nic innego nie umie, nic innego nie chce, tylko grzeszyć: więc rozdrażniona i rozpłomieniona szałem wszelakich namiętności z nieugaszoną żądzą rzuca się na oślep we wszystkie otchłanie hańby. Tym podobnych pomysłów jest mnóstwo, ale pomijamy je dla krótkości: dowodzą one wszystkie z dostateczną przejrzystością, iż znamiennym rysem wszystkich prawie heretyków jest to, że kochają się zawsze w bezbożnych nowościach, a brzydzą sądem starożytności, że z powodu sprzeczności błędnie tak zwanej wiedzy stają się rozbitkami w wierze. Przeciwnie zaś to jest istotną właściwością katolików, że przechowują powierzone im przez świętych ojców prawdy, że potępiają bezbożne nowości zgodnie z tym, co ciągle powtarza Apostoł: "Jeśliby ktoś głosił coś innego, niż co przyjęto, wyklnijcie go."

XXV.

(35) Tu może zapyta ktoś, czy i heretycy posługują się świadectwem Pisma świętego. Owszem, posługują się, i to gorliwie. Zauważyć możesz, jak przebiegają wszystkie księgi świętego Zakonu: Księgi Mojżesza, Księgi Królów, Psalmy, Apostołów, Ewangelie i Proroków. Czy wśród swoich czy obcych, czy prywatnie czy publicznie, czy w rozmowach czy książkach, czy na biesiadach czy na ulicach nie wygłoszą żadnego poglądu swojego, nie okrasiwszy go słowami Pisma świętego. Czytaj dzieła Pawła z Samosaty, Pryscyliana, Eunomjusza, Jowiniana i innych uwodzicieli, a znajdziesz jeden wielki dowód na to, że oni ani jednej prawie stronicy nie przeoczą, żeby jej nie upstrzyć, nie ubarwić zdaniami ze Starego Testamentu lub Nowego Testamentu. Lecz tym bardziej strzec się ich i obawiać trzeba, im skryciej czają się za zasłoną Prawa Bożego. Wiedzą oni, że ich cuchnące wyziewy, same przez się, niczym nie przytłumione, nikogo nie przynęcą: skrapiają je więc wonnościami niebieskich słów, żeby ludzie, którzyby łatwo mogli wzdrygnąć przed ludzkim błędem, nie tak łatwo oparli się słowu Bożemu. Czynią więc, jak ci, którzy chcąc umilić dzieciom jakiś gorzki napój, brzegi naczyńka wprzód miodem pomazują, żeby te niepodejrzliwe duszyczki, poczuwszy słodycz, nie odtrąciły goryczy. Do tego samego zmierzają ci, którzy jadowite zioła i szkodliwe soki okraszają nazwami lekarstw, by nikt nie domyślił się trucizny, czytając napis: lekarstwa. (36) Dlatego to Zbawiciel nawoływał: "Strzeżcie się fałszywych proroków, którzy przychodzą do was w odzieniu owiec, a wewnątrz są wilkami drapieżnymi." Co oznacza tu: odzienie owiec? To głosy proroków i apostołów; ze szczerością owiec uprzędli oni z tych słów owemu Barankowi niepokalanemu, który gładzi grzechy świata, coś w rodzaju runa. A co oznaczają: wilki drapieżne? Dzikie i wściekłe instynkty heretyków, którzy wciąż dobywają się do zagród Kościoła i owczarnie Chrystusową szarpią, jak mogą. Żeby zaś chytrzej wkraść się między niebaczne owce, zatrzymują wściekłość, ale zzuwają z siebie postać wilczą i obwijają się w zdania z Prawa Bożego, jak w runo, by nikt, poczuwszy mięciutką wełnę, nie uląkł się ostrych kłów. Lecz co mówi Zbawiciel? "Z owoców poznacie ich." Znaczy to: dopiero gdy zaczną owe słowa Boże nie tylko przytaczać, lecz także wykładać, już nie tylko nimi rzucać, ale i oświetlać, wtedy da się odczuć owa gorycz, cierpkość i wścieklizna, wtedy nowinkarski jad wypryśnie, wtedy wychylą się bezbożne nowości." Będziesz miał widowisko, jak się zrywa płot, przesuwa granice ojców, jak się niweczy wiarę katolicką, jak się dogmat katolicki na strzępy drze. (37) Takimi byli ci, których apostoł Paweł smaga w drugim liście do Koryntian tymi oto słowy: "Bo tego rodzaju pseudoapostołowie to zdradliwi robotnicy, przebierający się na apostołów Chrystusa". Co znaczą słowa: przebierający się na apostołów Chrystusa? Podawali oto apostołowie przykłady z Zakonu Bożego - podawali i oni; powoływali się apostołowie na powagę psalmów - powoływali się i oni; przytaczali apostołowie zdania proroków - przytaczali i oni. Ale gdy to, na co się jednako powoływali, zaczęli rozbieżnie wykładać, zarysowała się różnica między prostymi, a podstępnymi, między szczerymi, a obłudnymi, między uczciwymi, a przewrotnymi, krótko: między prawdziwymi a rzekomymi apostołami. "I niedziw", rzecze, "sam bowiem szatan przebiera się na anioła światłości. Nic więc w tym nadzwyczajnego, jeżeli słudzy jego przebierają się jak słudzy sprawiedliwości." Zatem według nauki apostoła Pawła, ilekroć czy fałszywi apostołowie, czy fałszywi prorocy, czy fałszywi nauczyciele powołują się na zdania z Prawa Bożego, aby na ich mylnym wykładzie oprzeć swoje błędy, to niewątpliwie wzorują się na chytrych matactwach swego wodza; wszak ten nie byłby ich w ogóle knuł, gdyby nie wiedział, że nie ma łatwiejszego sposobu uwodzenia dusz, niż zasłaniać się powagą Słowa Bożego właśnie wtedy, gdy się zdradliwie wprowadza bezbożny błąd.

XXVI.

Lecz zapyta ktoś: Gdzie dowód, że szatan ma zwyczaj posługiwać się przykładami z Prawa Bożego? Ten niech czyta Ewangelie, w których napisano: "Wtedy wziął go szatan", to jest Pana naszego i Zbawiciela, "i postawił go na narożniku świątyni, i rzekł: Jeżeli jesteś Synem Boga, spuść się na dół. Napisano jest bowiem, że aniołom swoim polecił o tobie, by strzegli cię na wszystkich drogach twoich; na rękach będą cię nosili, byś przypadkiem nie obraził o kamień nogi swojej." Co uczyni on z biednymi ludźmi, jeśli w samego Pana chwały godzi cytatami z Pisma? "Jeżeli", rzecze, "jesteś Synem Boga, spuść się na dół". Dlaczego? "Bo napisano jest..." Powinniśmy żywo wziąć sobie do serca naukę, płynącą z tego miejsca, i już nie wątpić, przestrzeżeni tak poważnym ewangelicznym przykładem, że jeśli ktoś powołuje się przeciw wierze katolickiej na słowa apostołów i proroków, to szatan przez jego usta mówi. Bo jak wtedy głowa do Głowy, tak i teraz członki do członków przemawiają: członki szatana do członków Chrystusa, niewierni do wiernych, świętokradcy do bogobojnych, heretycy do katolików. A cóż takiego mówią? "Jeżeli", prawi, "jesteś Synem Boga, spuść się na dół." To znaczy: jeżeli chcesz być Synem Bożym i otrzymać dziedzictwo Królestwa Niebieskiego, spuść się na dół, to jest: porzuć naukę i podanie tego wzniosłego Kościoła, uważanego za świątynię Boga. A gdyby ktoś na takie podszepty zagadnął heretyka: jakim dowodem to popierasz, że powinienem porzucić powszechną i starożytną wiarę Kościół katolickiego? - natychmiast odpowie: "Napisano jest bowiem..." I już pod ręką ma tysiące dowodów, tysiące przykładów, tysiące uzasadnień z Prawa, z Psalmów, z Apostołów, z Proroków, aby przez nowy, a błędny, ich wykład strącić nieszczęsną duszę z twierdzy katolicyzmu w otchłań herezji. Zwykli nadto heretycy w dziwny sposób nieostrożnych ludzi takimi oto obiecankami łudzić: Odważają się przyrzekać i uczyć, że w ich Kościele , to jest w zborze ich wyznawców działa jakaś wielka, szczególna i wprost osobista łaska Boża; a tych, którzy należą do ich grona, bez wszelkiego z ich strony trudu, wysiłku i starania, chociażby nie prosili, nie szukali, nie kołatali, Opatrzność tak wiedzie (tamen ita divinitus dispensantur), że na rękach anielskich noszeni, anielską opieką chronieni, nie mogą nigdy nogi o kamień obrazić, nigdy się zgorszyć.

XXVII.

(38) Na to powie ktoś: Jeżeli Bożymi słowami, wyrokami i obietnicami szermuje i szatan, i uczniowie jego, z których jedni są fałszywymi apostołami, drudzy fałszywymi prorokami i nauczycielami, a wszyscy razem heretykami - to cóż począć mają katolicy, synowie Matki-Kościoła? Jak odróżnią przy wykładzie Pism świętych prawdę od fałszu? Oczywista rzecz, że będą się usilnie starali postępować według wyłuszczonych na początku tego pamiętnika wskazówek świętych i uczonych mężów: będą Pismo święte wykładali według podania Kościoła powszechnego i prawideł dogmatu katolickiego, w obrębie zaś tego katolickiego i apostolskiego Kościoła trzymać się muszą powszechności, starożytności i jednomyślności. A jeżeli jakaś część powstanie kiedyś przeciw powszechności, nowość przeciw dawności, niezgoda jednego lub kilku przeciw jednomyślności wszystkich lub poważnej większości katolików - to powinni przełożyć nieskażoną powszechność nad zepsutą część; w obrębie powszechności zbożną starożytność nad bezbożną nowość; również w obrębie starożytności powinni nad zuchwalstwo jednego lub niewielu ludzi przenieść w pierwszym rzędzie wszechobowiązujące orzeczenia powszechnego soboru, jeżeli takie istnieją; a dopiero w razie braku takich niech przyjmą to, co najbliższe, mianowicie zgodne zapatrywania wielkiej liczby wybitnych nauczycieli. Jeżeli z pomocą Bożą będziemy sumiennie, rozważnie i troskliwie tego przestrzegać, to bez wielkiej trudności wyłowimy wszystkie szkodliwe błędy lęgnących się herezji.

XXVIII.

(39) A teraz kolej na to, by zobrazować na przykładach, w jaki sposób można wyławiać i obalać bezbożne nowości heretyckie, wysuwając i gromadząc przeciw nim zgodne zapatrywania starych nauczycieli. Tę jednak starożytną jednomyślność świętych ojców należy z wielką starannością śledzić i uwzględniać nie przy każdym drobnym zagadnieniu z Prawa Bożego, ale głównie wtedy tylko, gdy chodzi o prawidło wiary. A przy tym nie zawsze i nie wszystkie herezje można w ten sposób zwalczać, lecz jedynie nowe, świeże, kiedy się dopiero lęgną, zanim, z samego już braku czasu, nie zdołają sfałszować prawideł dawnej wiary, zanim szerzej nie rozleją swego jadu i nie skażą pism ojców. Do rozprzestrzenionych zaś i zastarzałych herezji nie należy wcale w ten sposób się zabierać; chybiłoby to, bo herezje te miały przez długi przeciąg czasu za dużo sposobności do okradania prawdy. Wobec tego należy bezbożne zasady tych dawniejszych odszczepieństw czy herezji, gdy zajdzie potrzeba, zbijać jedynie powagą Pisma świętego lub w ogóle ich unikać jako dawno już zbitych i potępionych na powszechnych soborach katolickich kapłanów. Zatem w pierwszej chwili, gdy błąd zacznie zgnilizną ziać i na swoją obronę wykradać jakieś słowa z świętego Prawa oraz je błędnie i wykrętnie wykładać, niezwłocznie trzeba, celem należytego wyłożenia Pisma świętego, zebrać zdania przodków; by przez nie owe lęgnące się nowinki bez zachodu wyjawić i nieodwołalnie potępić. Należy jednak zbierać zdania tych tylko ojców, którzy w katolickiej wierze i społeczności świątobliwie, mądrze, niezachwianie żyli, uczyli i wytrwali - i na to zasłużyli, by albo z wiarą w Chrystusie umrzeć, albo szczęśliwie życie oddać za Niego. Ale i tym ojcom wierzyć należy według tej zasady, by za niewątpliwie pewne i obowiązujące uważać to, co albo wszyscy, albo ich większość w jednym i tym samym duchu wyraźnie, często i wytrwale jakby jakiś zgodny w sobie sobór nauczycieli przyjmowała, zachowywała i przekazywała, a tym samym i zatwierdziła. Cokolwiek by zaś któryś z nich, choćby to był święty i uczony, choćby to był biskup, choćby wyznawca i męczennik, przyjmował poza wszystkimi lub w przeciwieństwie do nich - wszystko to trzeba jako jego własne, tajemne i prywatne mniemania odgraniczyć od stanowiącego powagę, wspólnego i publicznego poglądu ogółu. W przeciwnym bowiem razie moglibyśmy z wielkim niebezpieczeństwem dla wiecznego zbawienia, według świętokradzkiego zwyczaju heretyków i odszczepieńców, porzucić starą prawdę powszechnego dogmatu i popaść w błędną nowinkę jednego człowieka. (40) Żeby zaś ktoś przypadkiem nie sądził, że wolno mu lekkomyślnie wzgardzić tą świętą i powszechną jednomyślnością błogosławionych ojców, mówi Apostoł w pierwszym liście do Koryntian: "Niektórych oto ustanowił Bóg w Kościele po pierwsze apostołami", - jednym z nich sam był - "po drugie prorokami" - takim był Agabus, o którym czytamy w Dziejach Apostołów - "po trzecie nauczycielami"; tych dziś nazywają kaznodziejami, a ten sam Apostoł nazywa niekiedy także prorokami, bo udostępniają narodom tajemnice proroków. Kto zatem mężami tymi, w Kościele Bożym opatrznościowo w rożnych miejscach i czasach rozmieszczonymi, kiedy ich w sprawie dogmatu katolickiego jakaś jedna myśl w Chrystusie ożywia, pogardza - ten nie człowiekiem już, ale Bogiem gardzi. Aby się nikt nie odchylił od ich prawdomównej jedności, upomina usilnie ten sam Apostoł tymi słowy: "Zaklinam zaś was bracia, byście to samo mówili wszyscy i nie było wśród was rozłamów, byście, owszem, doskonali byli w tym samym duchu i w tej samej myśli." Jeśliby jednak ktoś zerwał łączność z ożywiającą tych mężów myślą, usłyszy słowa tegoż Apostoła: "Nie jest On Bogiem rozterki, lecz pokoju", - to znaczy: Bogiem nie tego, który odpadł od jednomyślności, lecz tych, którzy wytrwali w pokoju porozumienia - "jak uczę we wszystkich kościołach świętych," to jest kościołach katolików, które dlatego są święte, bo trwają we wspólności wiary. Chcąc zaś zapobiec, by przypadkiem ktoś nie domagał się, żeby z pominięciem innych jego jedynie słuchano i jemu tylko wierzono, mówi nieco dalej: "Czy od was słowo Boże wyszło, albo do was jedynie dotarło?" Żeby tych słów lekko nie brano, dorzuca: "Jeśli się kto uważa za proroka lub człowieka duchowego, niech uzna, że te rzeczy, które wam piszę, są przykazaniami Pańskimi." Cóż to za przykazania? By ten, kto jest prorokiem lub człowiekiem duchowym, to jest nauczycielem rzeczy duchowych, był najgorliwszym zwolennikiem równości i jedności, by swoich zapatrywań nie stawiał nad inne i nie oddalał się od stanowiska ogółu. Tych przykazań "kto nie zna, tego też znać nie będą"; znaczy to: kto, nie znając ich, nie zaznajamia się z nimi lub znając je, nimi pogardza, ten nie będzie godzien, by go Bóg policzył do zjednoczonych wiarą i zrównanych pokorą, a gorszego nieszczęścia nie można sobie wyobrazić. Spotkało to jednak, jak wiemy, według pogróżki Apostoła owego pelagianina Juliana, który albo omieszkał przyłączyć się do stanowiska swoich współtowarzyszy albo nawet zuchwale z nim zerwał. Ale już czas na obiecanym przykładzie zobrazować, gdzie to i jak zebrano zdania świętych ojców, by na ich podstawie, mocą wyroku i powagi kościelnego soboru, ustalić prawidło wiary. Aby to zrobić z tym większą swobodą, zakończymy na tym ten pamiętnik, a dalszy ciąg snuć będziemy w innej księdze.

Drugi pamiętnik zaginął; i nic z niego więcej nie zostało oprócz ostatniej części, to znaczy samego streszczenia, które teraz następuje.

XXIX.

(41) Wobec tego już czas, byśmy to, co oba pamiętniki zawierają, krótko streścili na końcu tego drugiego. Mówiliśmy wyżej, że taki był zawsze i jest po dziś dzień zwyczaj katolików, że prawdziwą wiarę tymi dwoma sposobami stwierdzają: po pierwsze powagą Pisma świętego, po wtóre podaniem Kościoła katolickiego. Nie dlatego, żeby Pismo święte samo nie wystarczało sobie we wszystkim, lecz że niektórzy według swego widzimisię słowa Boże wykładają i błędy wszczynają. I dlatego trzeba rozumienie niebieskiego Pisma oprzeć na jednym prawidle czucia kościelnego, ale w tych tylko głównie zagadnieniach, na których spoczywają podwaliny całego dogmatu katolickiego. Mówiliśmy także, że w samym Kościele uwzględnić trzeba jednomyślność, przejawiającą się zarówno w powszechności, jak i starożytności, żeby z nieskażonej jedności nie popaść w odszczepieństwo i nie stoczyć się z wyżyny starożytnej religii w heretyckie nowości. Powiedzieliśmy również, że w obrębie dawności Kościoła bardzo bacznie przestrzegać trzeba dwóch zasad, którymi przejąć się winni wszyscy unikający herezji: po pierwsze zbadać, czy wszyscy kapłani Kościoła katolickiego w dawnych czasach nie wydali mocą powagi soboru powszechnego jakichś orzeczeń; po wtóre uciec się w razie pojawienia się jakiegoś nowego zagadnienia nie rozstrzygniętego jeszcze w taki sposób, do zapatrywań świętych ojców, ale tylko tych, którzy - każdy w swoim czasie i miejscu - przez wytrwanie w jedności obcowania i wiary stali się miarodajnymi nauczycielami, i uznać bez żadnych wątpliwości za prawdziwą katolicką naukę to, czego się ci ojcowie jednoznacznie i jednomyślnie trzymali. (42) By uniknąć zarzutu, że metodę tą opieramy raczej na podmiotowym przeświadczeniu, niż na powadze Kościoła, zobrazowaliśmy ją na przykładzie Świętego Soboru, który odbył się przed trzema prawie laty w Azji, w Efezie za konsulatu Dostojnych Mężów Bassusa i Antiocha. Gdy rozprawiano tam nad ustaleniem prawideł wiary, wszyscy kapłani, których się tam zeszło około dwustu, obawiając się, by bezbożna nowość nie wkradła się, jak przy owym odstępstwie w Ariminum - wszyscy uznali za najbardziej katolickie, niezawodne, za najlepsze pociągnięcie rozpatrzyć zdania tych ojców, którzy byli albo męczennikami albo wyznawcami, a przy tym zarazem aż do ostatniego tchu katolickimi kapłanami, oraz formalnie i uroczyście na podstawie ich jednomyślnego wyroku utwierdzić dawny dogmat religijny, a potępić bluźnierstwa bezbożnej nowinki. Gdy to nastąpiło, osądzono zupełnie słusznie Nestoriusza za wroga katolickiej dawności, a błogosławionego Cyryla za wyraziciela nietykalnej przeszłości. Żeby zaś do uwiarygodnienia tych rzeczy niczego nie brakowało, podaliśmy także imiona i liczbę ojców - co prawda zapomnieliśmy ich następstwo - według których całkowicie zgodnej nauki wyłożono słowa Prawa Bożego i ustalono prawidło świętego dogmatu. Nie będzie wcale rzeczą zbyteczną, dla wrażenia w pamięć, wymienić tych ojców i w tym streszczeniu.

XXX.

Oto mężowie, których pisma czy to jako sędziów, czy to jako świadków na owym Soborze odczytano: święty Piotr, biskup aleksandryjski, znakomity nauczyciel i błogosławiony męczennik; święty Atanazy, pasterz tego samego miasta, wierny mistrz i dostojny wyznawca; święty Teofil, również biskup tego miasta, mąż dość sławny ze swej wiary, życia i wiedzy, po którym nastąpił czcigodny Cyryl, opromieniający teraz kościół aleksandryjski. Żeby zaś może nie sądzono, że jest to nauka jednego miasta i prowincji, uwzględniono także owe gwiazdy Kapadocji, świętego Grzegorza, biskupa i wyznawcę z Nazjanzu, świętego Bazylego, świętego Grzegorza, biskupa Nyssy, dorównującego godnie wiarą, czynami, nieskazitelnością i mądrością swemu bratu Bazylemu. Na dowód zaś, że nie tylko Grecja i wschód, lecz także zachód i świat łaciński zawsze tak samo czuł, odczytano tam także niektóre listy świętego Feliksa męczennika i świętego Juliusza, biskupów miasta Rzymu. Nie tylko jednak stolica świata, lecz i wszystkie strony świata miały temu wyrokowi przyświadczyć: pociągnięto zatem z południa błogosławionego Cypriana biskupa kartagińskiego i męczennika, z północy zaś świętego Ambrożego, biskupa mediolańskiego. Tych to więc wszystkich - w świętej liczbie dekalogu - powołano na nauczycieli, doradców, świadków i sędziów. Święty Sobór usłuchał ich nauki, poszedł za ich głosem, uwierzył ich świadectwu, przyjął ich wyrok - i bez jakichkolwiek niechęci, uprzedzeń lub względów wypowiedział się w sprawie prawidła wiary. Można było wprawdzie uwzględnić znacznie większą liczbę przodków, ale nie było to konieczne: ani nie chciano mnożeniem świadków skracać czasu, przeznaczonego na obrady, ani w ogóle nie wątpiono, że stanowisko tych dziesięciu mężów nie różni się niczym od stanowiska wszystkich innych ich towarzyszy w urzędzie.

XXXI.

Po tym wszystkim dorzuciliśmy także słowa błogosławionego Cyryla, które znajdują się w aktach kościelnych. Po odczytaniu listu świętego Karpeola, biskupa Kartaginy, który jedynie o to gorąco błagał, by stłumiono nowości, a broniono dawnych zasad - przemówił biskup Cyryl i złożył oświadczenie, które nie od rzeczy będzie i tutaj także przytoczyć. Czytamy oto na końcu aktów: "I ten list czcigodnego i głęboko religijnego biskupa kartagińskiego Karpeola, który został odczytany, należy włączyć do aktów sprawy. Zdanie jego jest jasne: żąda, by wzmocniono dogmaty dawnej wiary i potępiono stanowczo nowe, zbyteczne, bezbożnie rozgłoszone wymysły. Wszyscy biskupi zawołali: To jest głos wszystkich, to wszyscy mówimy, to jest życzeniem wszystkich." Jakiż to jest głos wszystkich, jakie życzenie? Oczywista, by zatrzymano dawną tradycję, a wypleniono niedawne wymysły. Potem z podziwem wysławialiśmy wielką pokorę i świętość tego Soboru. Ci tak liczni kapłani, przeważnie metropolici, ludzie tak wykształceni i uczeni, że prawie wszyscy rozprawiać mogli o dogmatach, którym więc to zejście się w jednym miejscu mogło tylko dodać bodźca do śmiałych poczynań - ci mimo tego nic nowego nie głosili, żadnych zgoła ani uprzedzeń ani uroszczeń nie mieli; przeciwnie, wszelkimi sposobami o to tylko dbali, żeby potomności nic takiego nie przekazać, czego sami od ojców nie otrzymali; a pragnęli przy tym nie tylko na teraz dobrze sprawę załatwić, lecz i potomnym zostawić przykład, jak mają kochać dogmaty świętej dawności, a potępiać wymysły bezbożnych nowinek. Zgromiliśmy także niegodziwą zarozumiałość Nestoriusza, który się chełpił, że on pierwszy i jedyny Pismo święte rozumie, a nie pojmowali go ci wszyscy, którzy przed nim, piastując urząd nauczycielski, roztrząsali słowo Boże, zatem wszyscy kapłani, wszyscy wyznawcy i męczennicy, z których jedni Prawo Boże wykładali, drudzy zaś wykład ten z wiarą przyjmowali; zgromiliśmy Nestoriusza, który śmiał twierdzić, że Kościół i teraz bladzi i przedtem błądził, ponieważ jego zdaniem szedł zawsze za nieoświeconymi i omylnymi nauczycielami.

XXXII.

(43) Chociaż to wszystko aż nadto wystarcza do bezwzględnego obalenia wszelkich bezbożnych nowości, to jednak żeby nic nie brakowało do zupełności, dorzuciliśmy na samym końcu dwukrotny wyrok Stolicy Apostolskiej, mianowicie świętego papieża Sykstusa, który obecnie chwałą opromienia Kościół rzymski, i jego poprzednika, błogosławionej pamięci papieża Celsestyna. Nie od rzeczy będzie słowa ich i w tym miejscu przytoczyć. Mówi oto papież Sysktus w liście do biskupa Antiochii: "Ponieważ więc, jak mówi Apostoł, wiara jest jedna i jawnie zwycięstwo odniosła, przeto wierzmy w to, co trzeba wypowiedzieć, a wypowiedzmy to, czego się trzeba trzymać." W cóż to takiego wierzyć i co wypowiedzieć trzeba? Papież ciągnie dalej tymi słowy: "Na przyszłość na nic nowości nie pozwalać, bo nie godzi się nic dodawać do dawności. Świetlanej wiary i wierności przodków nie mącić domieszką błota!" Iście po apostolsku nazwał on wierność przodków świetlaną jasnością, a bezbożne nowinki napiętnował jako domieszkę błota. Lecz i święty papież Celestyn wyraża się w podobny sposób i w tym samym duchu. Wysłał on list do kapłanów galickich, w którym wyrzuca im patrzenie przez palce: przez przemilczanie bowiem zdradzają starożytną wiarę i pozwalają bujać bezbożnym nowościom. W liście tym mówi: "Słusznie na nas wina spada, jeżeli milczeniem sprzyjamy błędowi. Więc karcić takich trzeba; nie dozwalać im swobodnie wedle widzimisię mówić." Ale mógłby ktoś być niepewny, komu to właściwie zabrania papież mówić swobodnie wedle widzimisię: wielbicielom dawności czy wynalazcom nowinek? Niech sam to powie, niech sam rozwiąże wątpliwości czytelników. Następują słowa: "Niech przestanie, jeśli się rzecz tak ma", - to znaczy, jeśli tak jest, jak przede mną oskarżają wasze miasta i prowincje, że przez zgubne przymykanie oczu pozwalacie im lgnąć do nowinek - "niech przestanie, jeśli się rzecz tak ma, nowość zaczepiać dawność". Taki zatem był szczęśliwy wyrok błogosławionego Celestyna, że nie to, co dawne, powinno obalać nowość, lecz przeciwnie nowość powinna przestać zaczepiać dawność.

XXXIII.

Kto by się tym apostolskim i katolickim wyrokom sprzeciwiał, ten tym samym musiałby naprzód zbeszcześcić pamięć świętego Celestyna, który postanowił, żeby nowość przestała zaczepiać dawność; następnie wyszydzić określenia świętego Sysktusa, który orzekł, że nie należy na nic zgoła pozwalać nowości, bo do dawności nie godzi się nic dodawać; taki musiałby nadto odrzucić stanowisko błogosławionego Cyryla, który z wielki uznaniem wychwalał gorliwość czcigodnego Karpeola za to, że domagał się on wzmocnienia starożytnych dogmatów wiary, a potępienia nowych wymysłów; taki musiałby pogardzić także Soborem Efeskim, to jest podeptać postanowienia świętych biskupów prawie całego Wschodu. Biskupi ci przecież postanowili z natchnienia Bożego nic innego potomnym do wierzenia nie podawać nad to, czego się trzymała święta i zgodna ze sobą starożytność świętych ojców; oni też jednogłośnym okrzykiem zaświadczyli, że jest to wołanie wszystkich, że tego wszyscy pragną i to stanowią, by tak, jak wszystkich heretyków przed Nestoriuszem potępiono za ich pogardę dla dawności, a lgniecie do nowinek - by tak samo potępiono Nestroiusza, wynalazcę nowinek, a burzyciela dawności. Jeśli się komuś ta święta z natchnienia niebieskiego pochodząca jednomyślność biskupów nie podoba, to czy nie wynika z tego, iż według niego niesłusznie potępiono bezbożne nauki Nestoriusza? W końcu musiałby człowiek taki pogardzić całym Kościołem Chrystusowym, jego nauczycielami, apostołami, a zwłaszcza błogosławionym apostołem Pawłem, jakby śmieciami jakimiś: Kościołem dlatego, że nigdy nie odstąpił od piastowania i rozwijania raz mu przekazanej wiary; świętym Pawłem zaś dlatego, że napisał: "Tymoteuszu, strzeż powierzonej prawdy, unikając bezbożnych nowinek!" a także: "Gdyby wam kto zwiastował co innego, niż coście otrzymali, niech będzie wyklęty." Jeżeli więc nie wolno naruszać ani określeń apostolskich ani orzeczeń Kościoła, którymi na podstawie świętej jednomyślności, ożywiającej powszechność i starożytność, wszystkich zawsze heretyków, a ostatnio Pelagiusza, Celestiusza i Nestoriusza zupełnie słusznie potępiono - przeto wszyscy katolicy, którzy chcą okazać się prawowitymi synami Matki-Kościoła, muszą stanowczo całym sercem przylgnąć i nad życie pokochać świętą wiarę świętych ojców, a bezbożne nowości bezbożnych ludzi przekląć, odtrącić, zwalczać i prześladować.

Oto mniej więcej myśli, rozwinięte szerzej w obu pamiętnikach. Ująłem je w obecnym streszczeniu nieco krócej, aby tym łatwiej przez częste ich rozważanie pamięć odświeżać - co przecież było celem dziełka - a przy tym nie przytłacza jej zbytnią rozwlekłością.

Wprowadzenie

Poniższy nie tylko arcyciekawy, lecz wprost rewelacyjny tekst jest dosłownym przedrukiem. Nie chcemy dołączać żadnego komentarza do tekstu, który aż nadto wyraźnie i dobitnie mówi sam za siebie. Chcemy tylko zapewnić, że jest to tekst autentyczny, a stanowi jak gdyby protokół narady w sprawach bardzo istotnych wtedy, gdy się ta narada odbyła, i równie istotnych do dzisiaj.

Dzieło streszczone w Przeglądzie Katolickim (rocznik 1873), wyszło w Wenecji. Jest to naturalne, ponieważ z różnych podtekstów wynika, że ta narada "filozofów" i "teologów" musiała się odbyć we Włoszech, nie gdzie indziej, i to przed kasatą Jezuitów, którą papież Klemens XIV ogłosił w r. 1773. Skąd autor tego dziełka Przymierze nowoczesnej (podkreśl. - H.C.) teologii z filozofią ku obaleniu religii Chrystusowej zaczerpnął te z natury rzeczy poufne informacje? Niepodobna dziś na to odpowiedzieć. Któż wie, może należał do grona uczestników narady i zawartego w czasie niej przymierza, lecz z biegiem lat opuścił grono spiskowców i uznał za obowiązek sumienia tym anonimowym świadectwem ostrzec przynajmniej włoską opinię katolicką i władze Kościoła przed zagrożeniem, czającym się nie tylko w lożach "filozofów" (tj. wolnomularzy), ale i w podziemiach samego Kościoła, w których "teologowie" już wtedy prowadzili swą diabelską robotę.

Powyżej określiliśmy ten zamieszczony w Ankesie tekst jako arcyciekawy i rewelacyjny, jest to jednak określenie nieadekwatne. Tekst, który przedkładamy do bardzo uważnego przestudiowania, jest właściwie piorunujący, zwłaszcza gdy się weźmie pod uwagę czas jego powstania - ponad dwieście lat temu!

CIEKAWY DOKUMENT Z KOÑCA XVIII WIEKU

WYJĘTY Z "PRZEGL¥DU KATOLICKIEGO"

Rocznik 1873

W 1787 r. ukazała się we Włoszech niewielka książka pod tytułem Przymierze nowoczesnej teologii z filozofią ku obaleniu religii Chrystusowej. Do obecnej chwili nie wiadomo, kto jest autorem tego dzieła; że był to człowiek niepospolitego umysłu, każdy przyznać musi, komu książka ta w ręce się dostała.

Niedawno przełożył ją na język niemiecki biskup Paderborn, a poprzednio jeszcze wyszło tłumaczenie francuskie.

W krótkim wyciągu wziętym z Historisch-Politische Blätter (rok 1823, zeszyt 3) postaramy się przedstawić treść tego wielce pouczającego dziełka. Zwięzłość naszego sprawozdania będzie odbiciem zwięzłości wykładu samego autora.

Pewien rodzaj "filozofów", czytamy tam, już od dawna wszelkich środków nadaremnie próbował ku zaprowadzeniu ogólnej religii "czysto ludzkiej". Niestrudzonym zabiegom około szerzenia "oświaty, religijnej wolnomyślności i powszechnego braterstwa" zawsze stawała na przeszkodzie surowa i w żadne układy z doktrynami nie wdająca się religia Kościoła katolickiego. W walce z nią okazały się bezskuteczne nie tylko tak zwana nauka, lecz nawet podstęp i pochlebstwo, a do użycia siły "filozofowie" nie chcieli się jeszcze uciekać z tego niby powodu, że przywołanie siły na pomoc nie zgadza się z wzniosłymi zasadami filozoficznej mądrości.

Lecz istniała już wtedy pewna szkoła teologiczna, która nie mogła w żaden sposób pogodzić się z zasadami Kościoła Rzymskiego. Najwięcej nie przypadała do jej gustu niezmienność nauki, odpychająca od siebie wszelkie wymagania "ducha czasu". Owa szkoła teologiczna bowiem postawiła sobie za cel przeprowadzić "postępową reformę Kościoła", to jest jego dogmaty i urządzenia tak przykroić, aby w zupełności odpowiadały "potrzebom duchowym epoki". Na tak przygotowanym gruncie miało nastąpić połączenie wszystkich wyznań chrześcijańskich. Postępowe zabiegi nie odnosiły wszakże pożądanego skutku, jakkolwiek "nowoczesna szkoła teologiczna" większymi rezultatami szczycić się mogła od owoców zebranych przez całe zastępy "filozofów".

W tym zakłopotaniu obu stron powstała myśl połączenia się ze sobą i wspólnego dla jednej sprawy działania. Na propozycję przymierza "filozofowie" chętnie przystali. Wiedzieli oni wprawdzie, że tym sposobem naukę swoją na czas niejaki w poniżenie podają, lecz jasno i to rozumieli, że własnym siłom zostawieni niezbyt świetnych zdobyczy spodziewać się mogą. "Teologom" uśmiechała się nadzieja prędszego urzeczywistnienia swoich idei przy pomocy "filozofów" i potężnego zastępu ich popleczników.

Rozpoczęto więc układy celem obmyślenia planu wspólnej kampanii (książka wydana w 1787 r.!). Pierwszy głos dano "teologom", jako tym, którzy większymi triumfami niż "filozofowie" w walce przeciwko Kościołowi już się odznaczyli. "Filozofowie" zaś w słusznym poczuciu niższości względem swoich "teologicznych mistrzów" zgodzili się na odgrywanie roli wykonawców tego, co doświadczeńsi zalecą.

I. Nim przystąpiono do dalszych rokowań, przyjęto za maksymę, której nigdy spuszczać z uwagi nie mieli, żeby prace ich nie były jawne. Wszystkie bowiem zamachy na Kościół dlatego się nie udawały, że ich kierownicy zawsze występowali z podniesioną przyłbicą. Losy Wiklefa i Husa, Lutra i Kalwina przekonują o potrzebie odmiennej taktyki względem Kościoła.

II. Na jakie terytorium należy przenieść działania wojenne? Odpowiedź: na terytorium samego Kościoła. My wszyscy, głosi przywódca "teologów" (r. 1787!), nawet wy, "filozofowie", którzy w nic nie wierzycie, musimy tak rozprawiać i taką przybrać postawę, jak byśmy mieli głęboką i niewzruszoną wiarę w to wszystko, czego Kościół katolicki naucza. Niczym nie należy zdradzać zamiaru zerwania z Kościołem. "Pozostańmy na jego łonie, jakbyśmy dziećmi jego byli. Kościół nie może nas od siebie wyłączyć: dla tym skuteczniejszej zguby Kościoła trzymajmy się go tak, jak oset trzyma się ciała, do którego się przyczepi. Podobnie jak prawdziwi jego wyznawcy, ciągle powoływać się będziemy na Pismo św. i Tradycję, z jak największym namaszczeniem i ujmującym serca ludzkie zapałem. Głęboko opłakiwać będziemy upadek karności i wiary w Kościele. Konieczną jest rzeczą, abyśmy prześcigali samych katolików w utyskiwaniach nad coraz groźniejszym zamieraniem dobra w świecie, a to celem zamącenia w głowach ludziom, którzy w końcu nie będą wiedzieli, czego się trzymać należy. Ponieważ w powszechnym zamieszaniu walki obie wojujące strony używać będą jednakowej broni, jednakowych oznak i chorągwi, niepodobieństwem więc stanie się odróżnić przyjaciół od nieprzyjaciół. Burzyć tedy będziemy Kościół własną jego bronią. Zniszczymy fundamenty, przekonywając ludzi, że je tylko wzmacniamy. Obalimy cały budynek, byleśmy nie przestali głosić, że nam jedynie o naprawę jego chodzi. Powoli, jeden za drugim, przecinać będziemy węzły wiążące katolików z Kościołem, lecz ani na chwilę nie przestaniemy ich przekonywać, że pomimo to ciągle prawdziwymi są katolikami".

Oznaczywszy więc cel walki i terytorium, na którym zapasy toczyć się miały, zabrano się do wypracowania szczegółowego planu. "Filozofowie", choć ufni w przenikliwość swoich teologicznych kierowników, powątpiewać zaczęli o możności dopięcia zamierzonego celu, gdyż na sercu ich, niby ciężki kamień, zaległa myśl o władzy papieskiej. Z godną pochwały szczerością wypowiedzieli "teologom" troskę swoją pod tym względem.

III. Przywódca "teologów" ze zdumiewającym spokojem wysłuchał wątpliwości "filozofów", niezmiernie się dziwiąc ich naiwności. Zdaniem jego, właśnie pierwszy atak powinien być wymierzony przeciwko władzy papieża, gdyż usunięcie tej przeszkody, jakkolwiek bardzo trudne, decyduje wszakże o losie kampanii. Jeżeli się uda ten cios skutecznie zadać, reszta pójdzie bez trudności. Lecz przede wszystkim strzec się trzeba otwartej napaści! Tylko o tym nie wspominać, że postanowiono obalić władzę papieską! W początkach należy zachowywać wszystkie pozory posłuszeństwa względem papieża, później dopiero wystąpić z żądaniem usunięcia nadużyć, a następnie zbijać przesadzone pojęcia o jego dostojeństwie.

Trzy są sposoby zadania tego ciosu, które, umiejętnie stosowane, doprowadzą do zupełnego zniweczenia wszelkiej władzy w Kościele. W tym celu musi nastąpić podział pracy.

1) Wy "filozofowie" pierwsi ruszycie w ogień. Idzie bowiem głównie o to, aby rozszerzyć przekonanie, że władza papieska jest niebezpieczna dla społeczeństw cywilnych. Ponieważ macie wstęp do możnych, musicie więc przejąć na siebie tę część zadania. Kiedy ich już ostatecznie urobicie, pełni wątpliwości i wahania zwrócą się do nas "teologów" z żądaniem o radę. Wtedy my łatwo sobie poradzimy. Z pomocą teologicznych rozumowań (Pismo Święte dostarczy niewyczerpanego materiału, a reszta znajdzie się w historii kościelnej), potrafimy ich przekonać, że można pozostać dobrym katolikiem i jednocześnie opierać się władzy papieskiej. Nie dosyć na tym: wyłożymy im bowiem następnie, że obowiązkiem ich sumienia jest opierać się powadze papieskiej zarówno w interesie dobra oraz bezpieczeństwa publicznego, jak i w obronie prawdy objawionej.

“Nawiasem mówiąc i to dodać winienem, prawił dalej przywódca "teologów", że jednym z najskuteczniejszym środków do osiągnięcia naszego celu jest umiejętne korzystanie z historii Kościoła. Potrzeba tylko pewne wypadki w naszym świetle przedstawić, pewnych pisarzy naprzód wysunąć, przeciwników pokryć milczeniem, a następnie kwestie te wprowadzić do rodzin, na place publiczne i zgromadzenia ludowe, a rezultatów dla nas pomyślnych możemy być zupełnie pewni. Nic nie oddziaływa więcej na wpółwykształconych ludzi, jak takie historyczne wywody, i nie tylko świeccy ludzie stawać będą po naszej stronie, lecz nawet wielu z duchowieństwa do nas przejdzie.”

2) "Drugim środkiem będzie podburzanie biskupów przeciwko Stolicy Apostolskiej. Z nimi najłatwiej sobie poradzimy, drażniąc ich miłość własną i usiłując wzbudzić w nich jak największe pojęcie o władzy, którą sprawują. Im przychylniejsze ucho nadstawiać będą biskupi naszym radom, im więcej przywłaszczać sobie będą nieprzynależne im uprawnienia, tym większa stąd wyniknie szkoda dla przemożnej powagi papieskiej, tym pewniejszy i prędszy będzie upadek samej nawet władzy biskupiej, sztucznie przez nas rozdętej ku ich własnej zgubie".

3) "Podobnież powinniśmy się starać o podniecanie duchowieństwa, zwłaszcza parafialnego, przeciwko biskupom. To będzie trzeci i najskuteczniejszy środek obalenia dyscypliny Kościoła, gdyż tym sposobem uczynimy duchowieństwo przedmiotem pogardy w oczach ludu i pozbawionym woli narzędziem przewrotu religijnego.

Nie może być najmniejszej wątpliwości, że oględnie i roztropnie krocząc powyższymi trzema drogami, zdołamy zniszczyć wielką i na pozór nieprzezwyciężoną tamę Kościoła katolickiego, spójność jego hierarchii, a nade wszystko przewagę papieską".

IV. "Dlatego, mówił inny "teolog", gdy przywódca po wypowiedzeniu owych wzniosłych myśli, obsypany oklaskami, spoczął na krześle prezydialnym, dlatego jednocześnie zająć się winniśmy drugą częścią naszego zadania, a mianowicie obaleniem istniejącej karności urządzeń kościelnych. Drażliwa to wprawdzie materia, lecz wielkiego znaczenia".

I ze słodkim uśmiechem, właściwym tego rodzaju ludziom, zaproponował postępowy "teolog" także trzy drogi ku urzeczywistnieniu owej drugiej części zadania.

1) "Przede wszystkim należy odwołać się do cnót i dobrych stron natury ludzkiej. Jeżeli więc rozpowiadać będziemy, że naszym zamiarem jest przywrócić obyczaje i obrzędy pierwotnych czasów Kościoła, tak wysoko cenionych przez wszystkich prawdziwych katolików, to łatwo pojmiecie, czcigodni "filozofowie", że po naszej stronie będą wszystkie szlachetniejsze i bardziej religijne charaktery. Jak zaś tylko ich sobie zyskamy, rozpoczniemy cały szereg skarg i lamentacji nad ciągle rosnącymi nadużyciami współczesnego Kościoła, a z każdą taką skargą nad obecnym upadkiem połączymy porywające opowieści o dawnych świętych obyczajach. Przemawiać zaś będziemy zawsze językiem św. Hieronima lub Bernarda, przekonywając ludzi, że przyczyną wszystkiego złego jest istniejąca karność kościelna i że duch pierwszych czasów wygasnąć musiał wskutek wzmożenia się czysto zewnętrznej strony, różańców, nowenn, bractw, pielgrzymek, procesji itp. Taka metoda prowadzi do wytkniętego celu, jeżeli tylko zachowamy ostrożność, że ciągle powołując się na "pierwotne wspaniałe życie kościelne", unikać będziemy wszelkich bliższych objaśnień co do tej lub owej instytucji pierwotnego Kościoła. I to jest pierwsze.

2) Po drugie, powinniśmy ognistymi słowy proroków i świętych, gorliwych w sprawie Bożej, głosić i rozszerzać surową moralność. Nie powinniśmy szczędzić wyrażeń oburzenia i wzgardy ku tej nędznej, luźnej moralności jezuickiej, która zatruwa cały Kościół. Samą pobożność, wiarę i sumienie powołamy do walki przeciwko zgubnej moralności Kościoła. Będziemy przedstawiać częste spowiedzi, nie wywołujące widocznej poprawy, częste komunie, łatwe do odprawienia pokuty, jako przyczyny zguby dusz ludzkich. W majestatycznych obrazach kreślić będziemy grozę kar Bożych, konieczność zastąpienia niezliczonych nabożeństw, spowiedzi i komunii dziełami cnoty oraz miłości bliźniego i "miłym Bogu nabożeństwem". Nadto nie pominiemy żadnej sposobności, aby nie wygłaszać, że właśnie jezuicka ta moralność oplątała cały Kościół. W ten sposób, oprócz osłabienia powagi Rzymu, coraz więcej upadać będzie chrześcijańskie życie, przyjmowanie sakramentów, cześć dla służby Bożej. Jeżeliby zaś komu przyszło do głowy wystąpić do walki przeciwko nam na tym polu, to zdruzgoczemy go, wpośród oklasków ludzi najbogobojniejszych, tym jednym okrzykiem: "O, nędzny, przewrotny stronnik jezuitów! Uwodziciel dusz ludzkich, który zasiewa kąkol na roli Pana!"

Łatwo pojmiecie, że taka surowość, która wreszcie nas samych nie obowiązuje, pożądane musi przynieść owoce. Tym pewniej, jeżeli nie przestaniemy wzdychać i z goryczą napomykać: "A wszakże Rzym nie chce widzieć tego upadku w nauce i życiu Kościoła, nie chce słyszeć ostrzeżeń zewsząd się podnoszących, gdyż myśli on o jednym - o rozszerzeniu swojej potęgi politycznej."

Od spełnienia tych warunków zależy pomyślny koniec kampanii.

3) Jednakże, aby wymagania powyższe niezbyt ludziom ciążyły, musimy pozostawić im swobodę w pojmowaniu zasad i nauk religijnych. I będzie to trzeci środek ku obaleniu karności i urządzeń kościelnych! Środka tego należy wszakże z wielką ostrożnością używać. Nie trzeba bowiem zbyt dużo drew kłaść na gorejące ognisko, gdyż stąd zanadto straszny dla wszystkich pożar powstać może. Lecz działając oględnie, wytrwale, z pomocą słodkich frazesów, do świetnych dojdziemy rezultatów.

Cała więc tajemnica sposobu, w jaki ma być zadany ów drugi cios, spoczywa w tym, aby już to przez odwoływanie się do surowej moralności, już to przez szerzenie wolnomyślnych pojęć o wierze, najpierw w życiu i praktyce, odstręczyć katolików od Kościoła, gdyż potem jak najłatwiejszą będzie rzeczą umysły ich skierować, gdzie się nam spodoba".

Głęboko obmyślony plan nie zjednał wszakże mówcy gorących oklasków, którymi obsypano jego poprzednika, nie z tego wprawdzie powodu, aby "filozofowie" nie oceniali głębokości jego pomysłów, lecz że całkowite przeprowadzenie radykalnej przeciw Kościołowi kampanii niejaką trwogą ich przyjęło. "Filozofowie" bowiem są to ludzie roztropni, a więc omijający drogi, na których jakowy szwank spotkać ich może. Oblicza ich zachmurzyły się bardzo.

"Bardzo to wszystko dobre, zaczęli szeptać między sobą, lecz czy nie narazimy się na zbyt wielkie niebezpieczeństwa tak dalece się posuwając? A jeżeli przeciwnik, domyślając się naszych zamiarów, pierwszy nam wojnę otwartą wypowie, co wówczas nastąpi? Rzym już tyle razy rzucał klątwy i wyroki potępienia, a prawie zawsze rokoszanie do posłuszeństwa względem niego wracali".

V. Powyższa uwaga wprawiła mówcę w pewne zakłopotanie. "Rozumiem was, odrzekł podrażniony, piosenkę tę nie po raz pierwszy słyszymy. Lecz mamy niepłonną nadzieję, że i z trudnościami, o których wspominacie, łatwo sobie poradzimy. Toć przecież nasza "teologia" nie jest tak mizerna i ciasna! Potężne i zdumiewające znajdziemy w niej zasoby. Czyż więc możecie przypuszczać, że nie przygotowaliśmy się na wszelkie przygody, rozpoczynając walkę z Kościołem?

Zamiarem naszym nigdy nie było otwarcie i wprost występować przeciwko powadze Kościoła. Otwarty rokosz przeciwko Kościołowi był wielkim błędem dotychczasowych jego przeciwników. My w zupełnie odmienny sposób operować będziemy. Nie lękajcie się o to, że doprowadzi się nas do poddania się: posłuszeństwo jest cnotą właściwą tylko słabym umysłom. Jeżeliby Kościół powstał przeciwko nam, to użyjemy środków, które nieuniknioną jego zgubę sprowadzić muszą. Lecz i pod tym względem trojaką zmierzać będziemy drogą.

1) Najprostszym środkiem udaremniania wszelkich ataków Rzymu będzie powoływanie się na słynną różnicę "quaestio iuris et facti". Z tym orężem nie umiano się dotychczas obchodzić. Z pomocą qaestio iuris et facti" przyprawimy Kościół Rzymski o zupełną niemoc, nie ściągając na samych siebie zarzutu odstępstwa. Gromy Kościoła przeciwko nam miotane nie dotkną nas. Z najzupełniejszym spokojem przyznawać mu będziemy prawo wyklinania nas, a wszakże klątwom poddawać się nie będziemy. Opór nasz będzie wyraźny, a pomimo to Kościół nie będzie mógł nazwać nas opornymi. W najuroczystszych wyrazach i formach głosić będziemy, że Kościół posiada prawo i obowiązek karcenia błędu; jeżeli zaś tego prawa przeciwko nam użyje, z pokorą oświadczymy, że nagana i kara nie do nas się stosują, gdyż Kościół nie zrozumiał słów naszych.

To nam wystarczy. Taką drogą postępując, odrzucimy nawet Objawienie, jeżeli się tego okaże potrzeba, nie pozbywając się nazwy katolików. Pomimo wszelkich uchwał władz kościelnych będziemy mogli szerzyć nasze pojęcia w zupełnym spokoju i bezpieczeństwie do chwili, kiedy subiektywizm zasiądzie na tronie życia moralnego i dzieło przez nas przygotowane do pomyślnego końca doprowadzi.

2) Jednak nie poprzestajemy na wyżej podanym środku. Nie od dzisiaj pracujemy nad wykorzenieniem wiary w nieomylność papieską, do której taką wagę przywiązywały ciemnota i barbarzyństwo ubiegłych wieków. Od dawna wszelkich usiłowań dokładaliśmy ku rozszerzeniu przekonania, że można pozostać katolikiem, odrzucając wiarę Kościoła i będąc w wyraźnej sprzeczności ze Stolicą Apostolską.

Powoływać się będziemy np. na Kościół gallikański, który na jednym ze swoich zgromadzeń podobne zasady publicznie wygłosił, co nam wybornie się nadaje, bo możemy się nimi zasłaniać - i nikt nie będzie mógł robić zarzutu kacerstwa. Przeciwko powszechnej zgodzie wszystkich innych Kościołów świata: hiszpańskiego, włoskiego, belgijskiego, polskiego, niemieckiego - powoływać się będziemy na biskupów francuskich, których nauki, pobożności i znajomości historii Kościoła nie będziemy się mogli dosyć nawysławiać. Z pomocą pochlebstw uda nam się tego i owego biskupa zaślepić. Zyskani w ten sposób sprzymierzeńcy staną się w rękach naszych narzędziami do obalenia powagi papieskiej.

Dopiąwszy tego za pomocą uwiedzionych biskupów, zwrócimy się następnie przeciwko nim samym. Nasi sprzymierzeńcy mogą sobie rzucać gromy na nas w swoich odezwach i listach pasterskich: to wszystko najmniejszej szkody już nam nie przyniesie. Gdyż na tym, szanowni panowie, największa sztuka polega, aby przez czas niejaki zręcznie wyzyskiwać tych, którzy mogą nam być pomocni, a następnie, skoro zaczynają przeszkadzać, umieć łatwo się ich pozbyć.

Lecz nie na tym koniec. Pozostaje jeszcze jeden środek, który na zawsze bezpieczeństwo i bezkarność nam zapewni - sobór powszechny. Sobór powszechny! wołacie z przerażeniem? Tak, panowie "filozofowie". Właśnie sobór powszechny, ani mniej, ani więcej. Jeżeli inne drogi będą przed nami zamknięte, nie tylko bez obawy, lecz z największą ufnością odwołamy się do niego. Żadne niebezpieczeństwo z tej strony nam nie zagraża. Gdyż jeżeli papież niższy jest od soboru, jak tego naucza "zdrowa teologia", to możemy i powinniśmy od wyroków Rzymu odwoływać się do wyroków soboru. Powiadacie nam, że dostaniemy się wtedy z deszczu pod rynnę. Panowie "filozofowie", przenikliwość wasza pod tym względem niedaleko sięga. Każdemu wiadomo, że sobór powszechny nie tak łatwo przychodzi do skutku. I to już jest jeden bardzo ważny powód naszej apelacji do soboru. Tym sposobem najpierw wygrywamy w czasie, rzeczy wielce kosztownej, a po wtóre sprawę stawiamy na tym punkcie, że tymczasem nie będzie dla nas w Kościele widzialnego i stałego sędziego, który by stanowczo o nas mógł wyrokować.

Przypuśćmy nawet, że sobór powszechny przychodzi do skutku. Cóż wtedy? Zakłopotane oblicza wasze, lękliwi "filozofowie", rozjaśnią się, skoro usłyszycie o niewyczerpanych zasobach lekceważonej niekiedy przez was "zdrowej teologii". Pokażemy wam bowiem, jak ani jeden włos z głowy nam i wam nie spadnie, chociażby nawet sobór miał się rzeczywiście zebrać.

Otóż wystawimy najpierw "teologiczne" warunki prawomocności soboru i jego uchwał. Wszyscy biskupi muszą w nim wziąć udział. Bez zupełnej jednomyślności albo raczej bez moralnej jednomyślności (termin "moralna jednomyślność" lepiej odpowiada celowi, jako nieokreślony) nie może być mowy o "prawomocnych" postanowieniach soboru. Im więcej zaś będzie głosujących, tym większa prawdopodobnie różnica zdań. Przypuszczając nawet, co najmniej jest prawdopodobne, że wszyscy zabiorą głos przeciwko nam, to wtedy wystąpimy z następującą argumentacją: że nauki i opinie starszych i znakomitszych Kościołów mają pierwszeństwo przed twierdzeniami wszystkich innych Kościołów, że zdarza się niekiedy, iż prawdę przechowuje mniejszość, kiedy tymczasem większość obstaje za błędem, że w każdej uchwale powszechnej zbadać należy wewnętrzną wagę dowodów, a przede wszystkim, że potrzeba pilnie rozważyć wartość i znaczenie każdego członka soboru. Argumenty powyższe można porównać do wałów, murów i wysuniętych naprzód fortyfikacji, które nawet wobec powszechnego soboru pozycję naszą czynią niemożliwą do zdobycia.

Oprócz tego na rozmaitych innych drogach możemy stawiać skuteczny opór. I tak, jeżeliby nas wyrugowano z warowni, co jest prawie niemożliwe, to oświadczymy krótko i stanowczo, że przecież biskupi nie są panami Kościoła, że i pozostałe duchowieństwo ma swoje prawa z Bożego ustanowienia, że i jemu przysługuje prawo świadczenia o wierze Kościoła, że i świeccy ludzie są świadkami tradycji, a w końcu, że prawomocność soboru zależy od zgody i przychylenia się wiernych.

Jeżeli najprzód takie warunki postawimy sobie, jeżeli postaramy się o ich rozszerzenie między katolikami (a szczególniej między duchowieństwem), to niechaj wtedy zwołują sobie choćby najpowszechniejszy i najdostojniejszy sobór, wszystko to na niczym spełznie.

I czy po tym wszystkim, co wyłożyliśmy wam, dostojni "filozofowie", mamy się jeszcze czego obawiać ze strony Kościoła? A choćby nas zaczepił, to zobaczycie dopiero, jakim triumfem okryje się nasza sprawa.

Całe więc nasze rozumowanie można ująć w następującą formułę: "Prawiąc o Kościele, soborach, życiu kościelnym, moralności, pierwotnych prawach biskupów, Bożym ustanowieniu proboszczów, tradycji, historii Kościoła i Piśmie Świętym, pozbędziemy się w końcu i Pisma Świętego i historii Kościoła, tradycji i proboszczów, biskupów i papieży, życia kościelnego i moralności, soborów i samego Kościoła".

"Filozofowie", zawsze miłością prawdy odznaczający się, nie mogli oprzeć się przekonywającym dowodom "teologów". Z pokorą więc wyznali, że wszystkie ich pisma i zabiegi nie doprowadziłyby do niczego, gdyby "teologowie" nie wsparli ich umiejętną pomocą. Czynili nawet sobie wyrzuty, że tak późno przejrzeli prawdę, i aby nieudolność dotychczasową choć w części wynagrodzić, w sposób uroczysty zobowiązali się popierać i rozszerzać wszystkimi środkami "zdrową i postępową teologię".

VI. "Właśnie tego pragniemy, odrzekł przywódca "teologów", na nowo zabierając głos, aby wyłożyć, jak należy zapewnić owoce kampanii. "Gdyż jeżeli my, "teologowie", z wielkim mozołem i niebezpieczeństwem do tego doprowadzimy, że sami katolicy z soboru naigrawać się będą, to już wtedy zostanie odniesione stanowcze zwycięstwo. Ze zwycięstwa tego trzeba wszakże pospiesznie wszelkie pożytki wyciągnąć, obawiać się bowiem należy, aby w przeciwnym razie nie wymknęło się z rąk naszych.

Idzie więc teraz o wyjaśnienie czwartego i ostatniego punktu, a mianowicie o to, aby przezornie rozważyć, jak postępować po odniesieniu zwycięstwa.

1) Nie potrzebujemy się rozwodzić nad tym, jak pośpiech jest nieodzownie potrzebny w podobnych sprawach. Jeżeli w sposób wyżej podany Kościół w swoich podstawach zachwiany zostanie, to trzeba, o ile można jak najprędzej, składowe części owych podstaw wyrywać i na bok uprzątać, gdyż w przeciwnym razie przebiegły i wytrwały Kościół Rzymski nie omieszkałby zebrać nagromadzone przez nas ruiny i wznieść nową budowlę, być może mocniejszą jeszcze od poprzedniej. Ani na chwilę nie należy go więc pozostawiać w pokoju, lecz wszyscy przeciwnicy ze wszystkich stron wszystkimi siłami uderzyć nań powinni.

2) Aby zaś przeciąć Kościołowi wszelkie drogi do odzyskania utraconego stanowiska, głosić będziemy nieustannie zasadę powszechnej religijnej wolności i tolerancji. Stąd wielkie wypłyną korzyści. Mówić będziemy: "Religia jest kwestią przekonania. Kościół nie ma prawa w jaki bądź sposób przynaglać ludzi do wyznawania swojej nauki i wolno mu przekonywać, lecz nie zmuszać". Tym sposobem zyskujemy zupełną swobodę do rozszerzania naszych nauk. Lecz nie możemy się sami trzymać tych zasad w stosunku do Kościoła! Tak dalece nieodzownie potrzebna jest nam siła dla utrzymania Kościoła w karbach posłuszeństwa, że bez niej wszystkie nasze przewyborne zasady mało skutkowałyby.

3) Wy zaś "filozofowie", starać się macie, aby Kościół swoich przekonań nie był w możności przeprowadzić. Pracować więc winniście nad przeprowadzeniem zasady, że jeżeli wyłącznie sługom Kościoła powierza się nauczanie wiary i moralności, pomyślność społeczeństwa na ciężkie bywa narażona niebezpieczeństwa i spokój społeczny dotkliwie na tym cierpi. Jest to ustanowieniem "państwa w państwie", co koniecznie prowadzi do zawichrzeń i nieporządków. Następnie będziemy dowodzić, że "władza Kościoła rozciąga się tylko na rzeczy czysto duchowe i wewnętrzne, pod żadnym zaś pozorem nie rozciąga się na żadne sprawy zewnętrzne".

4) Największe usługi przyniesie nam zasada, że "Chrystus nie po to przyszedł na świat, aby społeczny porządek naruszać, a niektóre nauki Kościoła katolickiego zakłócają ten porządek. Nie od Chrystusa więc biorą one swój początek i nie mogą stanowić przedmiotu wiary".

Powtarzam, że takim rozumowaniem zupełnie pobijecie przeciwników. Katolicy bowiem jednozgodnie przyjmują pierwszą część powyższego rozumowania. Zaprzeczają tylko drugiej części tj. twierdzeniu, jakoby niektóre nauki Kościoła rzeczywiście zagrażały porządkowi społecznemu. Należy więc umieć argumentować. Jeżeli się będziecie powoływać na zasady, z pewnością przegracie całą sprawę, gdyż mają oni na swoją obronę liczne dowody. Trzeba wam tedy, co do tego twierdzenia, opierać się więcej na sile waszego przemawiania. Nie dozwalajcie im więc zapuszczać się w objaśnienia i dowody, utrzymujcie, że ponieważ zasada wasza wszystkim je znana i przez wszystkich przyjęta, byłoby więc czystą stratą czasu dłużej się nad nią rozwodzić, a gdyby ktoś i na to zgodzić się nie chciał, zamknijcie mu usta wykrzyknikiem: "Jesteś wrogiem porządku publicznego!"

Tu jeszcze raz zakłopotali się "filozofowie". Uciekanie się do gwałtu czy nie okaże się szkodliwe i uwłaczające sprawie oświaty i wolności, której jesteśmy przedstawicielami? Czy godzi się wyrywać z serc ludzkich najdroższe dla nich przekonania?

Na te słowa "teologowie" nie mogli się powstrzymać od uśmiechu politowania. "Nigdy nie przypuszczaliśmy, rzekli, aby wasza wzniosła filozofia mogła taką delikatnością się odznaczać. Jeżeli mówimy o sile, to czyż przez to rozumieć się ma otwartą i grubą siłę? Czyż więc to tylko użyciem siły się nazywa, jeżeli chwytamy kogo za gardło, a następnie dusimy go i zabijamy? Tak pojmowano te rzeczy w czasach barbarzyństwa. Czyż nie ma delikatnego użycia siły? Czy nie można w sposób przyjacielski w złotym pucharze zatruty napój podawać naszym nieprzyjaciołom? Pewna będzie, choć powolna ich śmierć, a co najważniejsza, nikt, nawet ci, których o powolne konanie przyprawimy, nie będą mogli nam o zabójstwo czynić zarzutów. Tak można i należy postępować. Oczywiste jest wszakże, że nie należy mówić, iż dzieje się to z powodu religii, lecz z przyczyny dobra społecznego i postępu świata!

5) Z pomocą więc dobrej, rozumnej, a nawet katolickiej zasady, że jedność nauk jest konieczna i że niezgodność pod tym względem jest wielce szkodliwa, można ułatwić sobie robotę. Katedry dogmatyki i innych teologicznych przedmiotów obsadzi się ludźmi naszej partii, stosując w obiorze wielką oględność, aby nie dopuścić nikogo, kto nie złożył licznych dowodów swego usposobienia. Niewiele będzie wtedy potrzeba czasu na to, aby duchowieństwo i wykształceńsza część społeczeństwa przejęły się naszymi teoriami.

6) Jest jeszcze wiele innych środków, których na przemiany używać trzeba dla dopięcia naszych zamiarów. Patrzeć powinniśmy, z kim mamy do czynienia. Do tego lub owego środka uciekać się będziemy w miarę różnego usposobienia osób.

Słabym umysłom twierdzić będziemy, że niestety Kościół dzisiejszy odstąpił od ducha łagodności i słodyczy swego Założyciela. Taka argumentacja bardzo szybko sprowadza religijny indyferentyzm w ludziach, w których rozum niezbyt daleko sięga.

Jeżeli będziemy mieli przed sobą ludzi wątpliwych obyczajów i moralności, to pamiętajmy na zdanie, że każdy tym chętniej podejrzewa innych o zdrożności, im więcej sam im ulega, i że więcej zawsze zabieramy się do poprawy innych niż siebie samego. Będziemy tedy gadać na księży, zakonników i zakonnice i w jaskrawych kolorach przedstawiać ich ułomności, ospalstwo i hipokryzję. W słuchaczach naszych znajdziemy grunt, na który rzucony posiew obfite wyda nam owoce. Mowa wasza będzie słodką ochłodą dla ich serca.

W ludziach, którzy nienawidzą wszelkich praktyk religijnych i nie lubią, aby zaglądano do ich sumienia, najłatwiej wzbudzimy zaufanie, występując przeciwko jakimkolwiek praktykom religijnym. Będziemy powtarzali słowa Ewangelii: "Duchem jest Bóg, a ci, którzy Go chwalą, potrzeba, aby Go chwalili w duchu i prawdzie" (Jan 4, 24).

Później uda nam się odstręczyć od Kościoła sam lud prosty, tak rozmiłowany w religii i jej praktykach. Do tego nie będzie potrzeba wielkich wysileń. Po co te nabożeństwa, ta służba Boża, które tyle pieniędzy kosztują? Czyż nie lepiej byłoby użyć tych pieniędzy na filantropijne cele? Kościół pod tym względem zostaje w sprzeczności z duchem nauki chrześcijańskiej, gdyż samo Pismo Święte mówi, że Bóg chce miłosierdzia, a nie ofiary (Mat. 12, 7). W miarę zaś tego, jak służba Boża tracić będzie na okazałości, jak domy Boże coraz będą uboższe, zamierać będzie w ludzie prostym przywiązanie do religii.

7) Jeszcze raz przypominamy, że jeżeli chcecie najskuteczniej działać przeciwko Kościołowi i zupełnie przytłumić wiarę w jego niezmienność i nieomylność, to nie przestawajcie wyrzekać przeciwko najgorliwszym obrońcom Kościoła - "jezuitom". Rozumie się, mówić należy, że jezuitów jest bardzo wielu, daleko więcej, niż powszechnie się sądzi. Tym sposobem podacie w podejrzenie każdego, kto by cokolwiek śmielej przeciw wam wystąpił, obudzicie więc niedowierzanie jednocześnie i do osób, i do nauki, które przedstawiają. Jeżeli zaś bez ustanku głosić będziemy, w wyrażeniach o ile można jak najbardziej uderzających (najlepiej do tego posługiwać się cytatami z Pisma Świętego, a szczególnie z Proroków), że jezuici zawładnęli Kościołem, duchowieństwem i biskupami, że Kuria Rzymska od już od dawna myśli i robi to tylko, na co jej pozwolą lub co jej rozkażą, to można z całą pewnością stwierdzić, że wiara w Kościół wytępiona zostanie do szczętu nawet z serc najwierniejszych jego synów".

"Oto, zakończył mówca, ogólny zarys planu naszej kampanii przeciwko Kościołowi, owoc głębokich studiów i długiego rozważania, rezultat naszych spostrzeżeń nad biegiem rzeczy ludzkich. Co nie się udało wszystkim naszym poprzednikom, którzy zbyt wyraźnie przeciwko Kościołowi występowali, tego możemy i musimy dopiąć z pomocą subtelności. Kościół uważa nas za swoje podpory, lecz właśnie przez to upadnie.

Skończyłem."

"Filozofowie" już ani słówka dodać nie mogli do tego, co im "teologowie" wyłożyli. Dziwili się tylko w duszy, jak mogli tak długo uważać "teologię" za swoją nieprzyjaciółkę. Ze szczerym żalem za swą pomyłkę, zawarli serdeczny, wieczny sojusz z "teologami". Obie strony zobowiązały się udzielać sobie wszelkiej pomocy w obopólnych pracach i zabiegach, a przede wszystkim wspierać się w zyskiwaniu korzystnych miejsc i urzędów, oraz w zjednywaniu sobie rozgłosu i znaczenia. Następnie uroczyście przyjęto plan nakreślony przez "teologów" i postanowiono natychmiast zabrać się do wprowadzenia go w życie.

***

To nam przedstawia mała książeczka z r. 1787 w prostych i pełnych treści wyrazach.

Tu wspomnieć należy, że owi "teologowie" i "filozofowie", których nieporównaną charakterystykę podaje książeczka, postarali się o całkowite jej zniszczenie zaraz po ukazaniu się w druku, tak że oryginał należy teraz do bibliograficznych rzadkości.

Ten sam los spotkał francuskie tłumaczenie z 1825 r. Okazuje się stąd, że owi "teologowie" i "filozofowie", o których tu mowa, wcale nie byli tylko "straszydłem dla dzieci", lecz że byli to ludzie z ciała i kości, i że istotnie wielki wpływ wywierali oraz rozporządzali niepospolitymi środkami. "Teologowie" ci odżyli teraz w starokatolikach niemieckich (po Soborze Watykańskim I - uw. H.C.).

Ażeby dopełnić wiadomości o losach tej pouczającej książeczki, dodam, że wydawca Analecta Juris Pontificii umieścił na swoich szpaltach francuski jej przekład (Analecta, 1868, seria X, zeszyt 84, s. 1-32), aby ją ocalić od zupełnej zagłady.