Wydarzenia ostatnich tygodni pokazały, że aby uniknąć ewakuacji, żydzi opuszczają małe gminy żydowskie. Ci żydzi muszą znaleźć schronienie wśród Polaków. Proszę o natychmiastowe przekazanie wszystkim władzom wykonawczym wsi i miast, aby poinformowali mieszkańców, że każdy Polak dający schronienie żydowi podlega karze śmierci... Dotyczy to również tych Polaków, którzy nie ukrywają żydów, lecz udzielają im jakiejkolwiek innej formy pomocy lub wysyłają im żywność. We wszystkich takich przypadkach Polacy ci podlegają karze śmierci.

Powyższy fragment niemieckiego komunikatu wewnętrznego z 1942 roku w okupowanej Polsce najpełniej ukazuje, jakie ryzyko podejmowali ludzie okazujący Żydom jakąkolwiek pomoc. Ani w żadnym okupowanym kraju, ani nawet w samej Rzeszy oficjalnie nie stosowano kary śmierci za udzielanie pomocy Żydom.

Niemożliwe jest ustalenie dokładnej liczby Polaków, którym udało się pomóc Żydom w ucieczce spod hitlerowskiego terroru oraz ilu z nich przypłaciło to życiem. Najczęściej byli oni mordowani wraz z tymi, których ratowali oraz ze swoimi rodzinami, żonami, dziećmi, rodzicami, a nawet sąsiadami. Niemcom często zdarzało się wymordować całą wioskę, następnie ja podpalić, lub pogrzebać ofiary we wspólnym grobie.

Poniższa lista jest przykładem zeznań naocznych świadków, którzy widzieli, jak Polacy płacili życiem za podjęcie akcji ratowania Żydów w okupowanej Polsce. Jest to prawdziwa kronika śmierci...

• 7. IX. 1939, Mordarka - Niemcy zabili listonosza z Limanowa wraz z 9 Żydami, w sprawie których próbował interweniować.
  

• X. 1940, Łańcut - Niemcy zabili Anielę Kozioł wraz z rodziną Wolkenfeldów, której udzieliła schronienia.
  

• 19. IX 1940, Warszawa - Niemcy zamordowali Polaka przerzucającego przez mur getta torbę z chlebem.
  

• IV. 1942, Mława - W czasie publicznej egzekucji 50 Żydów przeprowadzanej przez gestapo, jeden z Polaków w tłumie krzyknął “Przelewają niewinną krew!” Został on natychmiast schwytany i zabity razem z Żydami.
  

• 8. V. 1942, Sobujew - Niemcy zabili Jana Machulskiego za przechowywanie Żydów, którym udało się uciec.
  

• 20. V. 1942, Czarny Dunajec - Karol Chraca został rozstrzelany za dostarczanie żywności Józefowi Lehrerowi i jego córce; wszyscy troje zostali pochowani we wspólnym grobie na cmentarzu żydowskim.
  

• 3. VII. 1942, Warszawa - polscy socjaliści Tadeusz Koral i Ferdynand Grzesik zostali aresztowani za uczenie taktyki dywersji i sabotażu w getcie; Koral został rozstrzelany, Grzesik wysłany do obozu koncentracyjnego.
  

• 21. VII. 1942, Warszawa - profesor uniwersytetu Poznańskiego, Franciszek Raszeja, wybitny ortopeda, został zamordowany wraz z żydowskimi lekarzami w getcie podczas udzielania pomocy żydowskiemu pacjentowi.
  

• 6. X. 1942, Bidaczów Nowy - 22 rolników zostało zamordowanych za przechowywanie Żydów. Zostali pochowani na miejscu kaźni we wspólnym grobie.
  

• 25. X. 1942, Poręba - Zofia Wójcik z dwojgiem dzieci w wieku 2-3 lat została zastrzelona wraz z Żydem, któremu udzielała schronienia.
  

• XI. 1942, Oborki - 22 rodziny, cała ludność wsi, została wymordowana za udzielanie pomocy Żydom; ocalały tylko 2 osoby. Wieś została spalona, a zgliszcza zaorane.
  

• 4. XII. 1942, Przeworsk - 6 ludzi zostało zabitych jako kara za udzielanie pomocy Żydom przez mieszkańców miasta.
  

• 6. XII. 1942, Ciepielów Stary k/Kielc - SS-mani spalili żywcem 3 rodziny (21 osób), w tym 15 dzieci, z powodu podejrzenia o ukrywanie Żydów, w celu nastraszenia lokalnej społeczności - niedaleko inna rodzina ukrywała Żydów na strychu aż do końca wojny...
  

• 1942, Nowy Sącz - 18-letni Stefan Kiełbasa został rozstrzelany za dostarczenie żydowskiemu przyjacielowi fałszywych “aryjskich” dokumentów.
  

• 1942, Warszawa - Zdzisław Grecki, członek Szarych Szeregów, został publicznie rozstrzelany za udzielanie pomocy i dostarczanie broni Żydom w getcie, a jego kolega był najpierw torturowany na Pawiaku, a dopiero potem rozstrzelany.
  

• 15. I. 1943, Pilica - Zamek - niemiecka żandarmeria rozstrzelała Marię Rogozińską z rocznym synkiem za ukrywanie Żydów; zastrzelili również miejscowego strażnika za niedoniesienie o obecności Żydów w jego wsi.
  

• 20. II 1943, Lwów - profesor Uniwersytetu Lwowskiego, Kazimierz Kolbuszewski zmarł po torturach w obozie na Majdanku za ukrywanie jednego ze swych żydowskich studentów.
  

• 4. VII. 1943, Bór Kunowski - 43 osoby spalono żywcem w stodole za udzielanie pomocy oddziałowi partyzanckiemu, składającego się głównie z Żydów, którzy uciekli z getta.
  

• X. 1943, Warszawa - ojciec Roman Archutowski, rektor katolickiego seminarium, za pomaganie Żydom, został wywieziony na Majdanek, gdzie po torturach zmarł.
  

• 1943, Stryj - gestapowcy publicznie powiesili miejscowego nauczyciela i jego żonę za ukrywanie rodziny żydowskiej.
  

• VIII. 1944, Sasów - za udzielanie pomocy około 100 Żydom ukrywającym się w pobliskich lasach, Niemcy zamordowali i/lub spalili żywcem wszystkich mieszkańców wsi, pilnując, by nikt nie uciekł z płomieni.
  

• VIII. 1944, Warszawa - 8 zakonnic katolickich zostało zamordowanych za ukrywanie Żydów w klasztorze.
  

• Podczas wygnania Żydów z Jasła, na czele kolumny szli polscy chłopi, którzy pomagali Żydom lub ich ukrywali; oni również trafili do obozów koncentracyjnych.
  

• Niemcy zamordowali 1000 Polaków w Bełżcu pod Zamościem za udzielanie pomocy Żydom.
  

Literatura dodatkowa:

• Abramsky Cheimen, Maciej Jachimczyk i Anthony Polonsky, Eds. “The Jews in Poland” Oxford and New York; Basil Blackwell, Ltd. 1986.
  

• Bartoszewski Władysław i Zofia Lewin “Righteous Among Nations”. London: Earls Court Publications, Ltd,. 1969.
  

• Bartoszewski Władysław and Zofia Lewin. “The Samaritans: Heroes of the Holocaust”. New York: Twin Publishers, Inc., 1970.
  

• Friedman Philip. “Their Brother’ s Keepers”. New York: Holocaust Library, 1978.
  

• Iranek-Osmecki Kazimierz. “He Who Saves One Life” New York; Crown Publishers, Inc., 1971.
  

• Laqueur Walter. “The Terrible Secret”: Boston: Little, Brown and Co., 1980.
  

• Lukas Richard C. “Forgotten Holocaust, The Poles under German Occupation”, 1939-1944”. Lexington: The University of Kentucky Press, 1986.
  

• Shartyn Bruno. “A Private War”. Detroit: Wayne State University Press, 1985.
  

• Tec Nechama. “Christian Rescue of Jews in Nazi-Occupied Poland” New York: Oxford University Press, 1985.